Q&A: Boże Narodzenie

• W którym dokładnie momencie kończy się adwent, a zaczyna okres Bożego Narodzenia?

Roraty w dniu Wigilii Bożego Narodzenia są ostatnią Mszą św. adwentową i kończą okres, który w Kościele katolickim nazywany jest adwentem. Wigilia, czyli świętowanie Uroczystości Bożego Narodzenia, rozpoczyna się natomiast po południu. Liturgia, która jest wtedy sprawowana, należy już do Świąt Bożego Narodzenia.

• Czym różni się Pasterka od mszy bożonarodzeniowych w ciągu dnia?

Obecnie w Uroczystość Bożego Narodzenia odprawia się cztery Msze św. Pierwsza z nich ma charakter typowo wigilijny, odprawia się ją wieczorem przed nieszporami Bożego Narodzenia lub zaraz po nich czyli jeszcze wieczorem 24 grudnia. Druga msza to Pasterka, która rozpoczyna się zazwyczaj o północy. Trzecia msza celebrowana jest o świcie 25 grudnia, a czwarta w ciągu dnia.

W niektórych wspólnotach parafialnych nie odprawia się jednak wigilijnych Mszy św., a pierwszą bożonarodzeniową Mszą św. jest wówczas Pasterka. Podczas Uroczystości Bożego Narodzenia kapłan korzysta z czterech tzw. formularzy, czyli tekstów specjalnych do celebrowania czterech Mszy św. w tym dniu.

• Do kiedy trwa oktawa Bożego Narodzenia?

Oktawa Bożego Narodzenia, jak każda oktawa, trwa 8 dni – kończy się więc dokładnie 1 stycznia. Tego dnia w Kościele obchodzona jest uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki.

W czasie oktawy Bożego Narodzenia w liturgii wspomina się m.in. św. Szczepana, pierwszego męczennika, Świętych Młodzianków, św. Jana Ewangelistę.

• Dlaczego ubieramy na Święta choinkę?

Ten zwyczaj rzeczywiście nie ma korzeni chrześcijańskich, ani też polskich. W zasadzie jest to jedna z najmłodszych bożonarodzeniowych w naszym kraju, przywędrowała do nas bowiem dopiero około XVIII/XIX wieku. Początkowo ubierano choinki tylko w miastach. W domach na wsi podwieszano pod sufitem udekorowaną gałązkę jakiegoś iglastego drzewa – tzw. podłaźniczkę.

Zwyczaj ten przyjął się także w domach chrześcijan. W symbolice kościelnej zieleń drzewka oznacza nadzieję i rodzenie się nowego życia.

• Dlaczego w Wigilię nie jemy mięsa?

Bardzo dawna polska tradycja mówi o zachowaniu w Wigilię Bożego Narodzenia postu, czy dokładniej mówiąc – wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych. Jest to zwyczaj, który ma pomóc w skupieniu uwagi na tym, co najważniejsze, nie zaś na wykwintności dań na wigilijnym stole.

Także polscy biskupi zachęcali do zachowania tej tradycji. W 1966 roku z kard. Wyszyńskim na czele polski episkopat napisał o tym w specjalnym Liście pasterskim, a o zgodę na wyznaczenie dodatkowego dnia postu poprosili papieża.

WIĘCEJ NA TEN TEMAT: Dlaczego w Wigilię nie jemy mięsa?

• Dlaczego oktawa Bożego Narodzenia nie znosi piątkowego postu?

Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, której wierzący przestrzegają każdy piątek, nie obowiązuje tylko w dni, które w liturgii mają rangę uroczystości. Tak dzieje się, gdy obchodzimy oktawę Wielkanocy – wszystkie z 8 dni po Uroczystości Zmartwychwstania mają rangę uroczystości, a tym samym piątek w oktawie Wielkanocy jest dniem, kiedy nie obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych.

Mylnie wiele osób uważa, że skoro po Bożym Narodzeniu także obchodzimy oktawę uroczystości, to z tej racji w piątek w oktawie także nie pościmy. Jednak w liturgii rangę uroczystości ma w tym czasie tylko 1 stycznia czyli Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki, która to zamyka oktawę Bożego Narodzenia. Może się tak zdarzyć, że wypadnie ona właśnie w piątek, jeśli również w piątek obchodzić będziemy Uroczystość Narodzenia Pańskiego. W tym jednym przypadku post w piątek w oktawie Bożego Narodzenia nie obowiązuje – ale nie z racji faktu oktawy, ale właśnie ze względu na Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki. Taka sytuacja miała miejsce ostatnio w 2020 roku, a powtórzy się dopiero w 2026.

• Dlaczego zaraz po Bożym Narodzeniu Kościół wspomina pierwszego męczennika, św. Szczepana?

Z historycznego punktu widzenia nie wiadomo, dlaczego święto św. Szczepana obchodzone jest właśnie 26 grudnia. Pojawiło się ono w kalendarzu liturgicznym w Jerozolimie mniej więcej w tym samym czasie, gdy na zachodzie zaczęto obchodzić Boże Narodzenie dokładnie dzień wcześniej. Można powiedzieć, że święto św. Szczepana weszło do oktawy Bożego Narodzenia trochę przypadkiem, ale nie zupełnie bez znaczenia.

Wspomnienie pierwszego męczennika, pokazuje nam niejako, że przyjście Jezusa na świat nierozerwalnie wiąże się z Jego zbawczą ofiarą na krzyżu. Syn Boży stał się człowiekiem, by móc oddać życie za ludzi i uczynić także ich dziećmi Bożymi.

ZOBACZ: Święty Szczepan. Pierwszy męczennik

• Do kiedy w kościele można śpiewać kolędy?

Liturgiczny okres Bożego Narodzenia kończy się w Niedzielę Chrztu Pańskiego. Jest to pierwsza niedziela po Uroczystości Objawienia Pańskiego (po 6 stycznia). Tradycyjnie jednak w wielu kościołach kolędy pojawiają się na mszach aż do 2 lutego czyli do Święta Ofiarowania Pańskiego (Matki Bożej Gromnicznej).

Spór o to, do kiedy można śpiewać kolędy, powraca co roku w okresie Bożego Narodzenia. Liturgiści zwracają uwagę, że niepodobna śpiewać o “Jezusie malusieńkim” kiedy ten przyjmuje już chrzest w Jordanie. Zwolennicy przedłużonego śpiewania kolędy wskazują z kolei na rzymskie tradycje świąteczne, gdzie na Placu świętego Piotra choinka i szopka stoją właśnie aż do 2 lutego.