Scena spotkania Jezusa i Szatana w Ogrodzie Oliwnym w „Pasji” Gibsona. Będziesz zaskoczony symboliką

Podstawą źródłową, z której korzystał Mel Gibson, tworząc „Pasję”, były nie tylko teksty czterech Ewangelii uznawanych przez wszystkich chrześcijan za natchnione przez Boga, czyli spisane pod szczególnym wpływem Ducha Świętego. Ewangeliczne opis męki Pańskiej nie zawierają wielu szczegółów, co otwiera szerokie pole do interpretacji artystycznej i daje możliwość wypełniania pustych przestrzeni wyobraźnią. Aby tę wyobraźnię wspomóc, Mel Gibson sięgnął do objawień prywatnych, zwłaszcza wizji dwóch mistyczek: Anny Katarzyny Emmerich (1774-1824) i Marii od Jezusa z Agredy (1602-1665).

Oczywiście nie ma wymogu, aby wierzyć, że objawienia prywatne, nawet te uznawane przez Kościół, zawierają prawdę. Kościół nigdy nie zobowiązywał nikogo do wiary w nie, a ich tak zwane „uznanie”  polegało jedynie na ustaleniu ich zgodności (bądź sprzeczności) z dogmatami wiary. Tym niemniej są one inspiracją do wielu rozważań i medytacji. Dla Mela Gibsona wizje obu zakonnic stały się źródłem do wypełnienia białych plam w narracji o męce Chrystusa.

Ważną rolę dla całokształtu filmu odegrała też liturgia Mszy Świętej (w wersji trydenckiej), nabożeństwo Drogi Krzyżowej oraz bolesna część modlitwy różańcowej. Protestanci tego prawdopodobnie nie zauważyli, ale dla katolików powinno być oczywiste, że Męka Pańska pokazana została przez Gibsona zgodnie ze schematem Drogi Krzyżowej i w filmie pojawiają się kolejno wszystkie jej stacje, łącznie z tymi, które wywodzą się ze źródeł pozabiblijnych (spotkanie z Matką, chusta św. Weroniki i trzy upadki).

W „Pasji” znajdziemy też kilka scen, których znaczenie może wydawać się niezbyt zrozumiałe. Mel Gibson nie stronił bowiem od teologicznej symboliki. Spróbujmy na kilku przykładach omówić, co właściwie autor „miał na myśli”.

Czytaj także >>> Playlista na Triduum Paschalne

„Odpowiedni czas” spotkania

Film „Pasja” Mela Gibsona zaczyna się od sceny w Ogrodzie Oliwnym. Widzimy modlącego się Jezusa, który po ludzku boi zbliżającej męki. Za jego plecami zaś stoi Szatan, który przygląda się Mu z uwagą i skupieniem. Ewangelie nie wspominają o tym, ale poniekąd to sugerują. Opisując kuszenie na pustyni, Łukasz umieścił na końcu uwagę, że: „gdy diabeł dopełnił kuszenia, odstąpił od Niego do czasu”. A zatem w odpowiednim momencie zamierzał przypuścić na Jezusa kolejny atak. Mel Gibson, inspirując się objawieniami Anny Katarzyny Emmerich, uznał, że ten odpowiedni czas nadszedł właśnie, gdy miała dokonać się męka Chrystusa.

Jezus nie rozmawia z Szatanem, który stoi z tyłu. Modli się za to słowami Psalmu 31, którego werset „Ojcze, w Twe ręce powierzam ducha mego”, wypowie także na krzyżu. Kończąc swoją modlitwę, podnosi się z ziemi, jakby już podjął decyzję. Chwilę wcześniej od strony Szatana podpełzł do Niego żółty wąż. Jezus, opierając się o mur, miażdży energicznie stopą jego głowę aż słychać chrupnięcie kręgów. Chwilę później nadchodzą straże, aby pojmać Jezusa.

Nawiązanie do innego Ogrodu…

Ta scena, dziejąca się w Ogrodzie Oliwnym nawiązuje do innego Ogrodu, w którym wszystko się zaczęło. Nie bez powodu Jonasz Kofta śpiewał „Pamiętajcie o ogrodach…”. Już w Ogrodzie Eden, gdy grzech wszedł na świat, Bóg zapowiedział przyjście Mesjasza – potomka niewiasty, Tego, który zmiażdży głowę Węża. Ten fragment z Księgi Rodzaju nazywany jest protoewangelią: „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę” (por. Rdz 3, 15-17). W opowieści o kuszeniu pierwszych ludzi wyraz „wąż” został użyty metaforycznie na oznaczenie istoty nieprzyjaznej Bogu i ludziom, która toczy bój nie tylko z Niewiastą, ale i z jej potomstwem po wszystkie czasy. W późniejszej refleksji teologicznej postać tę utożsamiono z Szatanem. W Protoewangelii jest mowa o „potomstwie niewiasty” i „potomstwie węża”. W dosłownym sensie Niewiastą jest tu Ewa, a jej potomstwem jest cała ludzkość. W tej właśnie ludzkości pojawi się ktoś, kto pokona wroga rodzaju ludzkiego. W odniesieniu do Węża-Kusiciela nie może być mowy o potomstwie w znaczeniu fizycznym, bo takiego on nie posiada. Można tu jedynie mówić o potomstwie w sensie moralnym, a więc tych ludzi, którzy sami wybierają go na swego ojca i poprzez czynienie zła „należą do Diabła” (por. Mdr 2, 24).

Czytaj także >>> Niezwykłe wiersze ks. Twardowskiego, które warto przeczytać w Triduum

Główny temat „Pasji” i klamra spinająca film

Głównym tematem „Pasji” jest walka Jezusa z Szatanem i zwycięstwo Syna Bożego nad Nieprzyjacielem. Według Listu do Hebrajczyków Syn Boży stał się człowiekiem, „aby przez śmierć pokonać tego, który dzierżył władzę nad śmiercią, to jest diabła” (Hbr 2, 14). Dlatego właśnie w kolędzie „Pójdźmy wszyscy do stajenki” śpiewamy: „Coś się narodził tej nocy, byś nas wyrwał z czarta mocy”.

„Teraz władca tego świata zostanie precz wyrzucony. A ja, gdy zostanę nad ziemię wywyższony (na krzyżu), przyciągnę wszystkich do siebie” – zapowiedział Jezus przed swoją śmiercią na krzyżu (J 12, 31-32).

W momencie śmierci Jezusa na krzyżu, widzimy Szatana, klęczącego na spieczonej, popękanej ziemi i wydającego rozdzierający krzyk w stronę nieba. Jest to krzyk pokonanego, bo Szatan ma świadomość, że właśnie poniósł klęskę. Dzieło odkupienia zostało dokonane.

Rozdeptanie węża Ogrodzie Oliwnym i krzyk Szatana na Golgocie są klamrą spinającą początek i koniec opowieści Mela Gibsona o męce Jezusa Chrystusa.

Zwycięstwo Chrystusa jest również zwycięstwem Jego uczniów, którzy mają w nim swój udział (1 J 2, 13; 5, 18-19). Dlatego św. Paweł pisał: „Bóg zetrze Szatana pod waszymi stopami” (Rz 16, 20).