2017-02-17

Jutro niedziela – VII zwykła A

„Świętymi bądźcie”. „To wezwanie, by marzyć”.

ks. Przemysław
Śliwiński

zobacz artykuly tego autora >

Jutro niedziela - VII zwykła A

„Świętymi bądźcie”. „To wezwanie, by marzyć”.

NALEŻY WIEDZIEĆ

Siódma niedziela zwykła roku A • KOLEKTA • Modlimy się, abyśmy słowem i czynem spełniali to, co się podoba Bogu • CZYTANIA • Księga Kapłańska 19,1-2.17-18 • Psalm 103,1-4.8.10.12-13 • Pierwszy list do Koryntian 3,16-23 • Ewangelia wg św. Mateusza 5,38-48

Wybierz 02, aby zobaczyć tekst I czytania

Czytanie z Księgi Kapłańskiej

(Kpł 19,1-2.17-18)

Pan powiedział do Mojżesza: Mów do całej społeczności synów Izraela i powiedz im: Bądźcie świętymi, bo Ja jestem święty, Pan, Bóg wasz! Nie będziesz żywił w sercu nienawiści do brata. Będziesz upominał bliźniego, aby nie zaciągnąć winy z jego powodu. Nie będziesz szukał pomsty, nie będziesz żywił urazy do synów twego ludu, ale będziesz kochał bliźniego jak siebie samego. Ja jestem Pan.

Oto Słowo Boże

[01][02]

•

PIERWSZE CZYTANIE

Kodeks świętości • Kpł 19,1-2.17-18

To stąd pochodzi tzw. “drugie” przykazanie miłości. Oto “Kodeks świętości”, serce Księgi Kapłańskiej

KSIĘGA: Księga Kapłańska • AUTOR: anonimowy kapłan • CZAS POWSTANIA: podczas wygnania babilońskiego (586-538 p.n.e.)
KATEGORIA: mowa • MIEJSCE AKCJI: Synaj • KTO MÓWI: Bóg • ADRESAT: Mojżesz

TRZECIA KSIĘGA • Księga Kapłańska to trzecia księga Pięcioksięgu i całego Starego Testamentu. Następuje po Księdze Wyjścia, opowiadającej o wyjściu Izraelitów z Egiptu i początku wędrówki ku Ziemi Obiecanej. Księgę Wyjścia wieńczy opis zawarcia przymierza na Synaju i wręczenie tablic Dekalogu. Wtedy następuje przerwa w narracji wędrówki – to właśnie Księga Kapłańska – po czym Księga Liczb wznawia opowiadanie. Księga Kapłańska znajduje się w samym sercu Pięcioksięgu, co sugeruje jej ogromną wagę • Co zawiera? Ma charakter „prawny”, zawiera opis rytuałów: składania ofiar, wprowadzenia w czynności kapłańskie itp., to wszystko w kontekście przymierza, jakie Bóg zawarł z Mojżeszem i ludem Izraela. Księga tłumaczy, co czynić, aby Bóg stale mieszkał pośród swojego ludu.

ŚWIĘTOŚĆ W CENTRUM • Bez Księgi Kapłańskiej nie można zrozumieć sensu ofiar Starego Testamentu. Nie da się zrozumieć kapłaństwa i ofiary Jezusa • Centralne miejsce Księgi Kapłańskiej zajmuje Kodeks Świętości (rozdziały 17-26). Niczym refren powtarza się w nim oświadczenie Boga: Ja jestem Pan. Bóg wypowiada się tu w pierwszej osobie: pokazuje Izrealowi drogę do świętości.

DRUGIE PRZYKAZANIE MIŁOŚCI • To właśnie stąd pochodzi kilka wersetów, które usłyszymy w pierwszym czytaniu: jest to najważniejsza i najsłynniejsza część Kodeksu. Zwróćmy uwagę na dwie rzeczy: »na pochodzące z Kodeksu świętości znane nam dobrze tzw. drugie przykazanie miłości oraz »wezwanie Boga do świętości. To ze względu na te słowa dzisiejsze czytanie dobrano do liturgii Słowa. Zauważmy, że świętość wyraża się właśnie miłością wobec bliźniego.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

Motto Kodeksu Świętości: Bądźcie świętymi, bo ja jestem święty

Drugie przykazanie miłości: Będziesz kochał bliźniego swego jak siebie samego

Świętość w praktyce: Nie będziesz żywił w sercu nienawiści do brata. Będziesz upominał bliźniego… Nie będziesz szukał pomsty, nie będziesz żywił urazy

LINKI

• Będziesz upominał bliźniego, aby nie zaciągnąć winy z jego powodu (Kpł 19,17)

Mt 18,15: Gdy brat twój zgrzeszy przeciw tobie, idź i upomnij go w cztery oczy…

• Nie będziesz żywił w sercu nienawiści do brata… Nie będziesz szukał pomsty, nie będziesz żywił urazy do synów twego ludu (Kpł 19,16-18)

Syr 10,6: Z powodu żadnej krzywdy nie miej żalu do bliźniego i nic nie czyń z powodu zuchwalstwa

Rz 12,19: Nie wymierzajcie sami sobie sprawiedliwości, lecz pozostawcie to pomście Bożej

• Będziesz kochał bliźniego jak siebie samego (Kpł 19,16-18)

Mt 5,43-44 (EWANGELIA): Słyszeliście, że powiedziano: „Będziesz miłował swego bliźniego”, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził. A Ja wam powiadam: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują

Mt 22,36-39: “Nauczycielu, które przykazanie w Prawie jest największe” On mu odpowiedział: “Będziesz miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym swoim umysłem. To jest największe i pierwsze przykazanie. Drugie podobne jest do niego: Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego. Na tych dwóch przykazaniach zawisło całe Prawo i Prorocy

Rz 13,9: Przykazania: nie cudzołóż, nie zabijaj, nie kradnij, nie pożądaj i wszystkie inne streszczają się w tym nakazie: Miłuj bliźniego swego jak siebie samego!

Ga 5,14: Bo całe Prawo wypełnia się w tym jednym nakazie: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego

Jk 2,8: Jeśli zgodnie z Pismem wypełniacie królewskie Prawo: Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego, dobrze czynicie

Wybierz 02, aby zobaczyć tekst Psalmu

(Ps 103,1-4.8.10.12-13)

REFREN: Pan jest łaskawy, pełen miłosierdzia.

Błogosław, duszo moja, Pana i wszystko, co jest we mnie, święte imię Jego. Błogosław, duszo moja, Pana i nie zapominaj o wszystkich Jego

dobrodziejstwach.

On odpuszcza wszystkie twoje winy i leczy wszystkie choroby. On twoje życie ratuje od zguby, obdarza cię łaską i zmiłowaniem.

Miłosierny jest Pan i łaskawy, nieskory do gniewu i bardzo cierpliwy. Nie postępuje z nami według naszych

grzechów ani według win naszych nam nie odpłaca.

Jak odległy jest wschód od zachodu, tak daleko odsunął od nas nasze winy. Jak ojciec lituje się nad dziećmi, tak Pan się lituje nad tymi, którzy się Go boją.

[01][02]

•

PSALM

Miłosierny jest Pan • Ps 103,1-4.8.10.12-13

Opatrzność i miłosierdzie. Psalm 103 to pieśń ku czci Boga

PSALM 103

HYMN NA CZEŚĆ BOGA • Wśród 150 psalmów około trzydziestu to hymny. Są podobne do siebie: zaczynają się od zaproszenia do wielbienia Pana, a potem wymieniają przyczyny tego uwielbienia, działania Boga w stworzeniu i historii. Każdy z nich skupia się na jednej z cech Stwórcy.

MIŁOSIERDZIE OD WIEKÓW • Taką strukturę będziemy mogli z łatwością usłyszeć w psalmie responsoryjnym. To pierwsza część psalmu 103. Jego autorstwo przypisuje się Dawidowi. To jeden z hymnów wysławiających Boga. Psalm 103 wysławia miłosierdzie i opatrzność.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

Dawid o trosce Boga: On twoje życie ratuje od zguby

Prawda o miłosierdziu Boga: On odpuszcza wszystkie twoje winy

Wymowna metafora z psalmu 103: Jak odległy jest wschód od zachodu, tak daleko odsunął od nas nasze winy

Wybierz 02, aby zobaczyć tekst II czytania

Czytanie z I Listu św. Pawła Apostoła do Koryntian

(1 Kor 3,16-23) Czyż nie wiecie, że jesteście świątynią Boga i że Duch Boży mieszka w was? Jeżeli ktoś zniszczy świątynię Boga, tego zniszczy Bóg. Świątynia Boga jest święta, a wy nią jesteście. Niechaj się nikt nie łudzi. Jeśli ktoś spośród was mniema, że jest mądry na tym świecie, niech się stanie głupim, by posiadł mądrość. Mądrość bowiem tego świata jest głupstwem u Boga. Zresztą jest napisane: „On udaremnia zamysły przebiegłych”, lub także: „Wie Pan, że próżne są zamysły mędrców”. Nikt przeto niech się nie chełpi z powodu ludzi. Wszystko bowiem jest wasze: czy to Paweł, czy Apollos, czy Kefas; czy to świat, czy życie, czy śmierć, czy to rzeczy teraźniejsze, czy przyszłe; wszystko jest wasze, wy zaś Chrystusa, a Chrystus Boga.

Oto Słowo Boże

[01][02]

•

DRUGIE CZYTANIE

Jesteś świątynią • 1 Kor 3,16-23
Okazuje się, że można pomylić fundament budowli z budowniczym. Przestrzega przed tym Paweł i wyjaśnia, o jaką budowlę tu chodzi

KSIĘGA: Pierwszy list do Koryntian • NADAWCA: św. Paweł • SKĄD: Efez • DATA: ok. 54 r. • ADRESACI: mieszkańcy Koryntu

PROBLEMY W KORYNCIE • Podczas swojego pobytu w Koryncie, ważnym greckim mieście, Pawłowi udało się założyć wspólnotę chrześcijan. Doszło w niej jednak do sporów, stąd interwencja Pawła – Pierwszy List do Koryntian. Jakie to były problemy? •zagrożona jedność: spory i podziały wynikały z różnic majątkowych i społecznych •rozwiązłość seksualna •liderzy: poważnym niebezpieczeństwem było pojawienie się ludzi chełpiących się swoją wiedzą i doskonałością. To oni głosili swobodę obyczajów, zachowywali się nieodpowiedzialnie, poszukiwali spektakularnych duchowych darów, zaniedbując miłość •odrzucenie zmartwychwstania: niektórzy Koryntianie odrzucili tę prawdę, kierując się grecką filozofią.

ROZDZIAŁ TRZECI • Z rozdziału pierwszego, którego fragment usłyszeliśmy w zeszłym tygodniu, przechodzimy do trzeciego. Tu Paweł posługuje się metaforą budowli, jej fundamentu i budowniczych. Ludzie mądrzy mądrością tego świata – tłumaczy– widzą sprawę tak: jedynym budowniczym, a nawet „fundamentem” Kościoła jest Paweł, czy to Apollos, albo któryś z apostołów, „lider” stronnictwa. Przez takie rozumienie tworzą się „przynależności”: jedni mówią Ja jestem Pawła, inni ja jestem Apollosa. To rodzi podziały • Tymczasem Paweł, logiką mądrości Boga, wyjaśnia, że on sam, Apollos czy Kefas są budowniczymi, dodając, że fundamentem nie może być nikt inny, jak tylko Jezus Chrystus. Każdy odpowiada za swój etap w budowaniu (albo w uprawie): ja siałem, Apollos podlewał, aczkolwiek głównym budowniczym jest jednak Bóg: Ten, który daje wzrost.

BOŻA BUDOWLA • A co jest budowane? Kto jest budowlą? O tym usłyszymy w dzisiejszym czytaniu. Wy – pisze Paweł do adresatów. Dowiemy się, że ta budowla, którą jesteśmy, to świątynia Boga.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

Św. Paweł do Koryntian, choć adresatami jest też każdy z nas: Czyż nie wiecie, że jesteście świątynią Boga i że Duch Boży mieszka w was?

Jeszcze raz o świętości: Świątynia Boga jest święta, a wy nią jesteście

I słowo o mądrości: Mądrość bowiem tego świata jest głupstwem u Boga

Wybierz 02, aby zobaczyć tekst Ewangelii

Słowa Ewangelii według świętego Mateusza

(Mt 5,38-48) Jezus powiedział do swoich uczniów: Słyszeliście, że powiedziano: „Oko za oko i ząb za ząb”. A Ja wam powiadam: Nie stawiajcie oporu złemu. Lecz jeśli cię kto uderzy w prawy policzek, nastaw mu i drugi. Temu, kto chce prawować się z tobą i wziąć twoją szatę, odstąp i płaszcz. Zmusza cię kto, żeby iść z nim tysiąc kroków, idź dwa tysiące. Daj temu, kto cię prosi, i nie odwracaj się od tego, kto chce pożyczyć od ciebie. Słyszeliście, że powiedziano: „Będziesz miłował swego bliźniego”, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził. A Ja wam powiadam: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują; tak będziecie synami Ojca waszego, który jest w niebie; ponieważ On sprawia, że słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi, i On zsyła deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Jeśli bowiem miłujecie tych, którzy was miłują, cóż za nagrodę mieć będziecie? Czyż i celnicy tego nie czynią? I jeśli pozdrawiacie tylko swych braci, cóż szczególnego czynicie? Czyż i poganie tego nie czynią? Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski.

Oto Słowo Pańskie

[01][02]

•

EWANGELIA

Doskonali • Mt 5,38-48

Jezus przestrzega przed półśrodkami. W świętości i doskonałości mamy naprawdę naśladować Boga.

EWANGELISTA: św. Mateusz • CZAS POWSTANIA: po 70 r.

KATEGORIA: mowa• MIEJSCE: Góra Błogosławieństw • CZAS: ok. 30 r. • KTO MÓWI: Jezus• SŁUCHACZE: uczniowie, tłum

NOWY MOJŻESZ • W roku liturgicznym A czytamy Ewangelię według św. Mateusza. Według tradycji uważana jest ona za najstarszą, do naszych czasów zachowała się jedynie w wersji greckiej. Według świadectw starożytnych w pierwotnej wersji była spisana w języku aramejskim. Jej autorem jest powołany przez Jezusa na ucznia celnik Lewi – Mateusz • Jezus u Mateusza przedstawiony jest jako Nowy Mojżesz, Prawodawca. Na Jego przyjście wskazują licznie cytowane przez Mateusza proroctwa Starego Testamentu. Stąd też podział Ewangelii (poza wstępem i epilogiem) odpowiada Pięcioksięgowi Mojżesza: • Księga pierwsza – Program królestwa (Mt 3-7) • Księga druga: Przepowiadanie królestwa (Mt 8-10) • Księga trzecia: Tajemnice królestwa (Mt 11,1-13,52) • Księga czwarta: Kościół jako zaczątek królestwa (Mt 13,53-18,35) • Księga piąta: Wypełnianie się królestwa (Mt 19-25).

KAZANIE NA GÓRZE BŁOGOSŁAWIEŃSTW • To właśnie na Górze Błogosławieństw Jezus – Nowy Mojżesz – ustanawia Prawo Królestwa Bożego. Przed nami czwarta już jego część i dokończenie mowy z zeszłego tygodnia, opartej na konstrukcji: Słyszeliście, że powiedziano… A ja wam powiadam. Wydaje się więc, że to naturalna kontynuacja myśli: nie znoszę, lecz wypełniam, zastosowanej tym razem do dwóch zasad: oko za oko, ząb za ząb (w pierwszym akapicie) oraz nienawiści nieprzyjaciół (w drugim). Jednak są pewne różnice.

TYLKO MIŁOŚĆ • Trzy przykłady z zeszłej niedzieli dotyczyły przykazań Dekalogu. Dwa przykłady z tego tygodnia – nie. Jezus przywoła najpierw tzw. prawo talionu (oko za oko…) obecne w Starym Testamencie, choć my kojarzymy je głównie z Kodeksem Hammurabiego. Nie należy ono do dziesięciorga przykazań. Jeszcze bardziej zaskakujący będzie drugi przykład: Jezus „zacytuje” coś, co nie istnieje. W żadnym miejscu Starego Testamentu nie znajdziemy wezwania, by nienawidzić wroga • Finałem tej części kazania Jezusa będzie wezwanie nawiązujące do pierwszego czytania: wezwanie do doskonałości. Zwróćmy uwagę, że z pierwszym czytaniem Ewangelię łączy jeszcze jedno: Jezus przywoła przykazanie miłości bliźniego, drugie przykazanie miłości.

JESZCZE O EWANGELII

W porównaniu z zeszłą niedzielą wydaje się, że tym razem Jezus znosi, nie wypełnia: znosi prawo talionu oraz regułę nienawiści. Popatrzmy na to jednak z innej strony: przecież ze Starego Testamentu Jezus „wydobywa” przykazanie: przeciwstawiaj się złu. I tak samo jak poprzednio – nie znosi go, ale je wypełnia: zawiesza prawo talionu, które było starotestamentalnym sposobem zwalczania zła, i proponuje nową drogę: zwyciężanie zła dobrem.

Jezus „wydobywa” też przykazanie: kochaj bliźniego i, jak poprzednio, wypełnia: odtrąca niepisaną, acz obecną w praktyce, regułę nienawiści wobec nieprzyjaciół, w zamian obwieszcza: bliźnim jest też twój wróg.

TRANSLATOR

• Nie stawiajcie oporu złemu (Mt 5,39) • W oryginale dużo jaśniej i konkretniej: nie rewanżować się złemu.

• „Będziesz miłował swego bliźniego”, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził (Mt 5,29) • W tym i kolejnym zdaniu chodzi oczywiście wprost o wroga: …nienawidził będziesz wroga twego. Ja zaś mówię wam: miłujcie wrogów waszych…

• I jeśli pozdrawiacie tylko swych braci, cóż szczególnego czynicie? (Mt 5,47) • I jeśli pozdrawialibyście braci waszych jedynie, co ponad czynicie?

• Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5,48) • W polskim tłumaczeniu mamy tryb rozkazujący, w oryginale czas przyszły niedokonany: Będziecie więc wy doskonali, jak Ojciec wasz niebieski jest doskonały.

LINKI

• PRAWO TALIONU • Słyszeliście, że powiedziano: «Oko za oko i ząb za ząb» (Mt 5,38)

Wj 21,24-25: Jeżeli zaś ona poniesie jakąś inną szkodę, wówczas on odda życie za życie, oko za oko, ząb za ząb, rękę za rękę, nogę za nogę, oparzenie za oparzenie, ranę za ranę, siniec za siniec.

Kpł 24,17-20: Ktokolwiek zabije człowieka, będzie ukarany śmiercią… Ktokolwiek skaleczy bliźniego, będzie ukarany w taki sposób, w jaki zawinił. Złamanie za złamanie, oko za oko, ząb za ząb. W jaki sposób ktoś okaleczył bliźniego, w taki sposób będzie okaleczony.

Pwt 19,21: Twoje oko nie będzie miało litości. Życie za życie, oko za oko, ząb za ząb, ręka za rękę, noga za nogę.

Rz 12,17: Nikomu złem za zło nie odpłacajcie.

Rz 12,21: Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj.

• MIŁOŚĆ NIEPRZYJACIÓŁ • A Ja wam powiadam: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują (Mt 5,30)

Wj 23,4-5: Jeśli spotkasz wołu twego wroga albo jego osła błąkającego się, odprowadź je do niego. Jeśli zobaczysz, że osioł twego wroga upadł pod swoim ciężarem, nie pozostawisz go, ale razem z nim przyjdziesz mu z pomocą.

Prz 25,21-22: Gdy wróg twój łaknie, nakarm go, gdy pragnie, napój go wodą. Żar ognia zgromadzisz nad jego głową, a Pan ci za to zapłaci.

Łk 23,24: A Jezus mówił: „Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią”.

Rz 12,14: Błogosławcie tych, którzy was prześladują. Błogosławcie, a nie złorzeczcie.

• DOSKONAŁOŚĆ • Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5,48)

Kpł 11, 44: Ponieważ Ja jestem Pan, Bóg wasz – uświęcajcie się. Bądźcie świętymi, bo Ja jestem święty.

Kpł 19,2 (I czytanie): Bądźcie świętymi, bo Ja jestem święty, Pan, Bóg wasz!

1 Kor 3,16-17 (II czytanie): Czyż nie wiecie, że jesteście świątynią Boga i że Duch Boży mieszka w was?… Świątynia Boga jest święta, a wy nią jesteście.

1P 1,14-16: Nie przystosowujcie się do waszych dawniejszych żądz, gdy byliście nieświadomi, ale w całym postępowaniu stańcie się wy również świętymi na wzór Świętego, który Was powołał, gdyż jest napisane: „Świętymi bądźcie, bo Ja jestem święty”.

Jk 1,4: Wytrwałość zaś winna być dziełem doskonałym, abyście byli doskonali i bez zarzutu, w niczym nie wykazując braków.

KRÓTKA WIADOMOŚĆ TEKSTOWA

Do szczęśliwych, spełnionych „połówek”, kochających i kochanych: Jeśli bowiem miłujecie tych, którzy was miłują, cóż za nagrodę mieć będziecie? Czyż i celnicy tego nie czynią? I jeśli pozdrawiacie tylko swych braci, cóż szczególnego czynicie? Czyż i poganie tego nie czynią?

CHMURA SŁÓW

Podobnie jak w zeszłym tygodniu, najczęściej, choć już nie tak często jak poprzednio, występuje słowo: NIE (14). Często występuje forma czasownika BĘDZIESZ (7). Czas przyszły w słowach Boga to polecenie, wręcz rozkaz: Będziesz upominał bliźniego… nie będziesz szukał pomsty, ale przecież tych wyrażeń odnoszących się do przyszłości jest więcej, w słowach Jezusa z dzisiejszej Ewangelii dominuje nawet tryb rozkazujący: Nie stawiajcie oporu złemu… daj temu, kto cię prosi. Dość często padają słowa PAN (8) i BÓG (7) w różnych formach gramatycznych. Cztery razy – również w różnych formach gramatycznych – usłyszymy słowo ŚWIĘTY, dwa razy ŚWIĄTYNIA – te dwa bliskoznaczne wyrazy bardziej dotyczą tu człowieka (nas) niż Boga.

STO SŁÓW

Łatwiej nam zrozumieć Boga, który mówi: bądź, bądźcie, proponuje, daje nam wybór. Kiedy mówi: będziesz, Jego słowo brzmi jak rozkaz dyktatora. Ale ton nieznoszący sprzeciwu jest częsty w Jego słowach w Biblii. Dość wspomnieć, że w taki sposób zwrócił się Archanioł Gabriel do Maryi: poczniesz i porodzisz. Dominuje on również w dzisiejszej Liturgii Słowa.

Widzę dziś Boga, który chce, żebym marzył – napisał w jednym ze swoich komentarzy o. Łukasz Wiśniewski i jest to najlepsze wyjaśnienie „Bożego rozkazu”. Dostajemy dziś kodeks, wezwanie do świętości: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują…

Bądźcie doskonali, a bardziej w zgodzie z oryginałem: Będziecie doskonali. To wezwanie, by marzyć. Będziesz! Naprawdę będziesz!

🔷 Jej bajka urzekła o. Adama Szustaka. Obejrzyj odcinek "Piernikowych Bajek"! ⤵️

ks. Przemysław Śliwiński

Kapłan Archidiecezji Warszawskiej. Pochodzi z Lubawy. Ukończył studia specjalistyczne na Wydziale Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Santa Croce w Rzymie. Jesienią 2013 roku, objął stanowisko rzecznika prasowego Archidiecezji Warszawskiej oraz dyrektora Archidiecezjalnego Centrum Informacji. Wykłada edukację medialną w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie. Na Stacji7.pl jest autorem wielu artykułów oraz popularnego cyklu Jutro Niedziela.

Zobacz inne artykuły tego autora >

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi

ks. Przemysław
Śliwiński

zobacz artykuly tego autora >

2017-02-11

Jutro niedziela – VI zwykła A

Aby wybrzmiało wielkie Boże TAK, konieczne są liczne małe nie

ks. Przemysław
Śliwiński

zobacz artykuly tego autora >

Jutro niedziela - VI zwykła A

Aby wybrzmiało wielkie Boże TAK, konieczne są liczne małe nie

NALEŻY WIEDZIEĆ

Szósta niedziela zwykła roku A · KOLEKTA · W kolekcie modlimy się, byśmy stali się godnym mieszkaniem dla Boga · CZYTANIA · Mądrość Syracha 15,15-20 · Psalm 119,1-2.4-5.17-18.33-34 · Pierwszy list do Koryntian 2,6-10 · Ewangelia Mateusza 5,17-37

CHMURA SŁOWA

W liturgii słowa usłyszymy dużo, bo aż 657 słów. Które najczęściej? Odpowiedź jest zaskakująca. Najczęściej występuje słowo: NIE (22). Drugie co do częstotliwości, ANI (10), udowadnia, że mamy do czynienia z wieloma zdaniami o charakterze przeczącym, i to głównie w Ewangelii. Innymi słowy, Jezus staje się kimś, kto z uporem powtarza: nie, nie, nie. Inne dwa częste słowa to: POWIEDZIANO (3) i POWIADAM (7).

Jutro niedziela - VI zwykła A

Wybierz 02, aby zobaczyć tekst I czytania

(Syr 15,15-20)

Jeżeli zechcesz, zachowasz przykazania, a dochować wierności jest Jego upodobaniem. Położył przed tobą ogień i wodę, co zechcesz, po to wyciągniesz rękę. Przed ludźmi życie i śmierć, co ci się podoba, to będzie ci dane. Ponieważ wielka jest mądrość Pana, potężny jest władzą i widzi wszystko. Oczy Jego patrzą na bojących się Go, On sam poznaje każdy czyn człowieka. Nikomu nie przykazał być bezbożnym i nikomu nie zezwolił grzeszyć.

Oto słowo Boże

[01][02]

•

PIERWSZE CZYTANIE

Wolność i mądrość • Syr 15, 15-20

Bóg dał człowiekowi wolność wyboru. “Co zechcesz, po to wyciągniesz rękę”. Ale dał też mądrość: “Nie zezwolił zgrzeszyć”

KSIĘGA: Mądrość Syracha (Syracydesa) • AUTOR: Jezus, syn Syracha • CZAS POWSTANIA: 190 rok przed Chrystusem • KATEGORIA: mądrość

JEZUS AUTOREM • Słynne pytanie, na które czasem nie potrafią odpowiedzieć poprawnie nawet znani bibliści, brzmi: czy Jezus jest autorem którejś z ksiąg Pisma Świętego? Otóż tak, jest. A nazwa tej księgi – Księga Syracydesa. Inne nazwy to Mądrość Syracha albo Eklezjastyk. Jak przyświadcza 30 werset ostatniego rozdziału, jej autorem jest… Jezus. Jezus, syn Syracha

KSIĘGA MĄDROŚCI • To jedna z ksiąg mądrościowych. Jest dość długa, liczy aż 51 rozdziałów. Nie zawiera narracji, nie opowiada historii Izraela, jego królów, dziejów ludu Bożego. To luźny zbiór zasad, zapis doktryny, innymi słowy: prawdziwa mądrość, której źródłem, natchnieniem jest Bóg.

JEŚLI ZECHCESZ • Zwróćmy uwagę w pierwszym czytaniu na swoisty pojedynek pomiędzy ludzką wolnością a Bożą mądrością. “Wielka mądrość Pana”, który jest “władzą potężny” zestawione są ze słowami: “Jeśli zechcesz”, “co zechcesz”.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

Autor Księgi Syracha o Bogu i danej nam wolności wyboru: Położył przed tobą ogień i wodę, co zechcesz, po to wyciągniesz rękę

Jeszcze raz o tej samej prawdzie: Przed ludźmi życie i śmierć, co ci się podoba, to będzie ci dane.

By jednak nie zrozumieć opacznie wolności, autor precyzuje: Nikomu nie przykazał być bezbożnym i nikomu nie zezwolił grzeszyć

Wybierz 02, aby zobaczyć tekst psalmu

(Ps 119,1-2.4-5.17-18.33-34)

REFREN: Błogosławieni szukający Boga.

Błogosławieni, których droga nieskalana, którzy postępują zgodnie z Prawem Pańskim. Błogosławieni, którzy zachowują Jego pouczenia i szukają Go całym sercem.

Ty po to dałeś swoje przykazania, by przestrzegano ich pilnie. Oby niezawodnie zmierzały moje drogi ku przestrzeganiu Twoich ustaw.

Czyń dobrze swojemu słudze, aby żył i przestrzegał słów Twoich. Otwórz moje oczy, abym podziwiał Twoje prawo.

Naucz mnie, Panie, drogi Twoich ustaw, bym ich przestrzegał do końca. Ucz mnie, bym przestrzegał Twego prawa i zachowywał je całym sercem.

[01][02]

•

PSALM

Psalm długi jak księga • Ps 119, 1-2.4-5.17-18.33-34

Psalm 119 to najdłuższy psalm. Ale usłyszymy tylko jego fragment

PSALM 119 • AUTOR: autor • CZAS POWSTANIA: czas

CIEKAWOSTKI KONSTRUKCYJNE • Właściwie zawsze możemy rozpoznać psalm 119, choćby słysząc krótki fragment. Jak to możliwe? Z powodu jego zaskakującej budowy. Pierwsza ciekawostka dotyczy jedynie oryginału, polskie tłumaczenie jej nie oddaje. Jest to psalm alfabetyczny, rodzaj akrostychu. Jest podzielony na 22 części: osiem wierszy każdej kolejnej strofy rozpoczyna się jedną, tą samą, kolejną literą z dwudziestu dwu liter alfabetu hebrajskiego

SYNONIMY • Druga cecha jest widoczna także i w polskim przekładzie. W każdym ze 176 wersetów (a więc praktycznie w co drugim wierszu) występuje synonim wyrażenia „Prawo Pańskie”: pouczenie, przykazanie, ustawy, słowa, itp. Taka kompozycja, która z łatwością pozwala na rozpoznanie długiego psalmu 119, którejkolwiek jego części byśmy słuchali, służy pokreśleniu mądrości prawa i majestatu Słowa Bożego oraz tego, że może ono być pomocą i dla mnie.

BŁOGOSŁAWIENI • Psalm 119 to najdłuższy spośród 150 psalmów. Zawiera niemal 200 wersetów, stąd zwykle czytamy lub słuchamy jego fragmentów, tak jak i teraz. Usłyszymy zaś fragment, który jest swoistym spotkaniem wolności człowieka z Prawem Pańskim.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

“Błogosławieństwa” z psalmu: Błogosławieni, których droga nieskalana, którzy postępują zgodnie z Prawem Pańskim

Modlitwa o mądrość człowieka wolnego: Otwórz moje oczy, abym podziwiał Twoje prawo

Wybierz 02, aby zobaczyć tekst II czytania

Czytanie z I Listu św. Pawła do Koryntian

(1 Kor 2,6-10)

Głosimy mądrość między doskonałymi, ale nie mądrość tego świata ani władców tego świata, zresztą przemijających. Lecz głosimy tajemnicę mądrości, mądrość ukrytą, tę, którą Bóg przed wiekami przeznaczył ku chwale naszej, tę, której nie pojął żaden z władców tego świata; gdyby ją bowiem pojęli, nie ukrzyżowaliby Pana chwały; lecz właśnie głosimy, jak zostało napisane, to, czego „ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani serce człowieka nie zdołało pojąć, jak wielkie rzeczy przygotował Bóg tym, którzy Go miłują”. Nam zaś objawił to Bóg przez Ducha. Duch przenika wszystko, nawet głębokości Boga samego.

Oto Słowo Boże

[01][02]

•

DRUGIE CZYTANIE

Ukryta mądrość • 1 Kor 2,6-10
Nie każda mądrość pochodzi od Boga. Paweł przestrzega mieszkańców Koryntu przed “mądrością tego świata”

KSIĘGA: Pierwszy list do Koryntian • NADAWCA: św. Paweł • SKĄD: Efez • DATA: ok 54 r. • ADRESACI: mieszkańcy Koryntu

PROBLEMY W KORYNCIE • Podczas swojego pobytu w Koryncie, ważnym greckim mieście, Pawłowi udało się założyć wspólnotę chrześcijan. Doszło w niej jednak do sporów, stąd interwencja Pawła – Pierwszy List do Koryntian. Jakie to były problemy? • zagrożona jedność: spory i podziały wynikały z różnic majątkowych i społecznych • rozwiązłość seksualna • liderzy: poważnym niebezpieczeństwem było pojawienie się ludzi chełpiących się swoją wiedzą i doskonałością. To oni głosili swobodę obyczajów, zachowywali się nieodpowiedzialnie, poszukiwali spektakularnych duchowych darów, zaniedbując miłość • odrzucenie zmartwychwstania: niektórzy Koryntianie odrzucili tę prawdę, kierując się grecką filozofią.

NIE KAŻDA MĄDROŚĆ OD BOGA • znaczące pytanie: Czyż Chrystus jest podzielony? Jego odpowiedzią jest wykład o mądrości Boga, której przeciwstawia mądrość tego świata. Świat przez mądrość nie poznał Boga – przestrzega Paweł i dodaje: Przypatrzcie się, bracia, powołaniu waszemu! Według oceny ludzkiej niewielu tam mędrców, niewielu możnych, niewielu szlachetnie urodzonych. To prawda, chrześcijanie z Koryntu należeli przede wszystkim do niższych warstw społecznych. Ale pisze to nie po to, by ich poniżyć. Przeciwnie, Bóg wybrał właśnie to, co głupie w oczach świata.

BOSKA MĄDROŚĆ • W końcu docieramy do wyznania, które stanowi treść drugiego czytania: Paweł mówi o mądrości Boga, mądrości głoszonej przez niego, przez Kościół, przez chrześcijan. Jest to mądrość ukryta, której nie pojął żaden z władców.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

Św. Paweł do Koryntian o Ducha Świętym: Duch przenika wszystko, nawet głębokości Boga samego

Św. Paweł o Bożej nagrodzie: …ani ucho nie słyszało, ani serce człowieka nie zdołało pojąć, jak wielkie rzeczy przygotował Bóg tym, którzy Go miłują

I jeszcze raz św. Paweł: Głosimy mądrość ukrytą, której nie pojął żaden z władców tego świata; gdyby ją bowiem pojęli, nie ukrzyżowaliby Pana chwały

Wybierz 02, aby zobaczyć tekst Ewangelii

Słowa Ewangelii wg św. Mateusza

(Mt 5,17-37)

Jezus powiedział do swoich uczniów: „Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. Zaprawdę bowiem powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się w Prawie, aż się wszystko spełni. Ktokolwiek więc zniósłby jedno z tych przykazań, choćby najmniejszych, i uczyłby tak ludzi, ten będzie najmniejszy w królestwie niebieskim. A kto je wypełnia i uczy wypełniać, ten będzie wielki w królestwie niebieskim. Bo powiadam wam: Jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie większa niż uczonych w Piśmie i faryzeuszów, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego. Słyszeliście, że powiedziano przodkom: „Nie zabijaj”; a kto by się dopuścił zabójstwa, podlega sądowi. A Ja wam powiadam: Każdy, kto się gniewa na swego brata, podlega sądowi. A kto by rzekł swemu bratu «Raka», podlega Wysokiej Radzie. A kto by mu rzekł «Bezbożniku», podlega karze piekła ognistego. Jeśli więc przyniesiesz dar swój przed ołtarz i tam wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar twój przed ołtarzem, a najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim. Potem przyjdź i dar swój ofiaruj. Pogódź się ze swoim przeciwnikiem szybko, dopóki jesteś z nim w drodze, by cię przeciwnik nie podał sędziemu, a sędzia dozorcy, i aby nie wtrącono cię do więzienia. Zaprawdę powiadam ci: nie wyjdziesz stamtąd, aż zwrócisz ostatni grosz. Słyszeliście, że powiedziano: «Nie cudzołóż*. A Ja wam powiadam: Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już w swoim sercu dopuścił się z nią cudzołóstwa. Jeśli więc prawe twoje oko jest ci powodem do grzechu, wyłup je i odrzuć od siebie. Lepiej bowiem jest dla ciebie, gdy zginie jeden z twoich członków, niż żeby całe twoje ciało miało być wrzucone do piekła. I jeśli prawa twoja ręka jest ci powodem do grzechu, odetnij ją i odrzuć od siebie. Lepiej bowiem jest dla ciebie, gdy zginie jeden z twoich członków, niż żeby całe twoje ciało miało iść do piekła. Powiedziano też: «Jeśli kto chce oddalić swoją żonę, niech jej da list rozwodowy». A Ja wam powiadam: Każdy, kto oddala swoją żonę, poza wypadkiem nierządu, naraża ją na cudzołóstwo; a kto by oddaloną wziął za żonę, dopuszcza się cudzołóstwa. Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: «Nie będziesz fałszywie przysięgał*, «lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi*. A Ja wam powiadam: Wcale nie przysięgajcie, ani na niebo, bo jest tronem Bożym; ani na ziemię, bo jest podnóżkiem stóp Jego; ani na Jerozolimę, bo jest miastem wielkiego Króla. Ani na swoją głowę nie przysięgaj, bo nie możesz nawet jednego włosa uczynić białym albo czarnym. Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od Złego pochodzi».

Oto Słowo Pańskie

[01][02]

•

EWANGELIA

“Tak” pośród “nie” • Mt 5,17-37

EWANGELISTA: św. Mateusz • CZAS POWSTANIA: po 70 r.
KATEGORIA: mowa• MIEJSCE: Góra Błogosławieństw • CZAS: ok. 30 r. • KTO MÓWI: Jezus• SŁUCHACZE: uczniowie, tłum

KONSTYTUCJA KRÓLESTWA • Przypomnijmy: każda z pięciu części Ewangelii Mateusza, wiodącej ewangelii dla roku A, dzieli się na dwie inne części: narracyjną oraz dydaktyczną. W tzw. “Programie Królestwa” fragmentem narracyjnym jest przepowiadanie Jana Chrzciciela, chrzest Jezusa w Jordanie oraz kuszenie. Część dydaktyczna zaś to słynne Kazanie na Górze: trzyrozdziałowa konstytucja Królestwa Niebieskiego, “fotografia” chrześcijanina, obietnica nowego sposobu życia. Przed nami trzeci jej fragment.

KAZANIE NA GÓRZE • Będzie to dalszy ciąg piątego rozdziału i trzecia już część Kazania na Górze. Tuż po Błogosławieństwach, zaraz po nazwaniu ubogich, cierpiących, płaczących „światłem świata” i „solą ziemi”, Jezus zwraca się do nich, mówiąc o właściwym rozumieniu przykazań i misji Jego samego: Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo… Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić.

WYPEŁNIĆ, NIE ZNIEŚĆ • I to jest właśnie główna myśl całego fragmentu. Cała dalsza część to rozwinięcie tych słów. Jezus najpierw wskazuje, że słowa nie dotyczą tylko Jego (pierwszy akapit), ale (w drugim akapicie) każdego: Ktokolwiek więc zniósłby jedno z tych przykazań… i uczyłby tak ludzi, ten będzie najmniejszy w Królestwie Niebieskim. A w kolejnych akapitach znajdujemy konkretną ilustrację „wypełnić a nie znieść” na przykładzie trzech przykazań z Dekalogu: piątego (nie zabijaj), szóstego (nie cudzołóż) i ósmego (nie mów fałszywego świadectwa) • Znaczący jest ten fakt, że w kontekście piątego przykazania Jezus mówi nie tylko o zabójstwie, ale i gniewie, w kontekście szóstego – nie tylko o czynie cudzołóstwa, ale samym pożądliwym spojrzeniu na kobietę czy też oddaleniu żony, w kontekście ósmego – nie tylko o mówieniu kłamstw czy krzywoprzysięstwa, ale nawet o braku jasnej, zdecydowanej i jednoznacznej postawy.

TRANSLATOR

· Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo lub Proroków. Nie przyszedłem znieść, lecz wypełnić (Mt 5,17) · W oryginale słowo „znieść” jest mocniejsze: po prostu obalić. Jezus bardzo wyraźnie pozbawia złudzeń, jakoby był rewolucjonistą, który obala, burzy, niszczy.

· Ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się (Mt 5,18) · Dokładnie „ani jeden rożek”, czyli jakakolwiek nawet część hebrajskiej litery.

· Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już w swoim sercu dopuścił się z nią cudzołóstwa (Mt 5,28) · Tłumaczenie interlinearne mówi o cudzołóstwie w sercu: Każdy patrzący na kobietę ku pożądaniu jej już scudzołożył ją w sercu jego.

· Jeśli więc prawe oko twoje jest ci powodem do grzechu, wyłup je i odrzuć od siebie (Mt 5,29) · W oryginale wyrażenie bardziej dynamiczne: Jeśli zaś oko twe prawe wiedzie do obrazy cię, wyrwij je i rzuć od ciebie.

· Każdy, kto oddala swoją żonę, poza wypadkiem nierządu, naraża ją na cudzołóstwo (Mt 5,32) · W tłumaczeniu interlinearnym ponownie pojawia się dziwnie brzmiące wyrażenie scudzołożyć kogoś, jest ono jednak bardziej dobitne niż dość bierne w wymowie „narazić kogoś na cudzołóstwo”: Każdy oddający żonę jego, poza sprawą rozpusty, czyni ją scudzołożoną.

LINKI

· Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo (Mt 5,17)

Rz 3,31: Czy więc przez wiarę obalamy Prawo? Żadną miarą! Tylko prawo właściwie ustawiamy

Rz 13, 8-9: Kto bowiem miłuje bliźniego, wypełnił Prawo. Albowiem przykazania: Nie cudzołóż, nie zabijaj, nie kradnij, nie pożądaj i wszystkie inne – streszczają się w tym nakazie: Miłuj bliźniego swego jak siebie samego!

Jk 2, 10: Choćby ktoś przestrzegał całego Prawa, a przestąpiłby jedno tylko przykazanie, ponosi winę za wszystkie. Ten bowiem, który powiedział: Nie cudzołóż!, powiedział także: Nie zabijaj!

· GNIEW · A Ja wam powiadam: Każdy, kto się gniewa na swego brata, podlega sądowi (Mt 5, 22)

Ef 4,26: Gniewajcie się, a nie grzeszcie. Niech nad waszym gniewem nie zachodzi słońce

Jk 1,19-20: Każdy człowiek winien być… nieskory do gniewu. Gniew bowiem męża nie wypełnia sprawiedliwości Bożej.

· ROZWODY · A Ja wam powiadam: Każdy kto oddala swoją żonę – poza wypadkiem nierządu – naraża ją na cudzołóstwo (Mt 5, 32)

Ml 2,14-16: …Pan był świadkiem pomiędzy tobą a żoną twojej młodości którą przeniewierczo opuściłeś. Ona była twoją towarzyszką i żoną twojego przymierza. Czyż nie uczynił On „jednego”, który ma ciało i tchnienie życia? A czego ten „jeden” pragnął? Potomstwa danego przez Boga. Strzeżcie się więc w duchu waszym: wobec żony młodości twojej nie postępuj zdradliwie! Jeśli ktoś, nienawidząc, oddalił żonę swoją – mówi Pan Bóg Izraela – wtedy stał się winny gwałtu.

1 Kor 7, 10-11: Tym zaś, którzy trwają w związkach małżeńskich, nakazuję nie ja, lecz Pan: Żona niech nie odchodzi od swego męża! Gdyby zaś odeszła, niech pozostanie samotna albo niech się pojedna ze swym mężem. Mąż również niech nie oddala żony.

· PRZYSIĘGA · Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi (Mt 5, 33)

Wj 20,16: Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek

Pwt 23,22: Jeśli złożysz ślub Panu, Bogu swemu, nie będziesz się ociągał z jego wypełnieniem, gdyż Pan, Bóg twój, będzie się tego domagał od ciebie, a na tobie będzie ciążył grzech.

Jk 5,12: Bracia moi, nie przysięgajcie ani na niebo, ani na ziemię, ani w żaden inny sposób: wasze tak niech będzie tak, a nie niech będzie nie, abyście nie podpadli pod sąd.

· JEDNOZNACZNOŚĆ · Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie (Mt 5, 37)

2 Kor 1, 17-20: …czy postanawiałem według ciała w ten sposób, iżby „tak, tak” było u mnie równocześnie „nie, nie”? Bóg mi świadiem, że w tym, co mówię, nie ma równocześnie „tak” i „nie”. Syn Boży, Chrystus Jezus, Ten, którego głosiłem wam ja i Sylwan, i Tymoteusz, nie był „tak” i „nie”, lecz dokonało się w Nim „tak”. Albowiem ile tylko obietnic Bożych, wszystie w Nim są „tak”. Dlatego też przez Niego wypowiada się nasze „Amen” Bogu na chwałę.

Jk 5,12: Bracia moi, nie przysięgajcie ani na niebo, ani na ziemię, ani w żaden inny sposób: wasze „tak” niech będzie „tak”, a „nie” niech będzie „nie”, abyście nie podpadli pod sąd.

Łk 1, 38: Na to Maryja rzekła: “Oto ja, służebnica Pańska, niech mi się stanie według słowa twego”

KRÓTKA WIADOMOŚĆ TEKSTOWA

o której powinniśmy pamiętać przed każdą Eucharystią: Jeśli więc przyniesiesz dar swój przed ołtarz i tam wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar twój przed ołtarzem, a najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim. Potem przyjdź i dar swój ofiaruj

STO SŁÓW

Liturgia słowa wprost nas bombarduje przeciwieństwami: powiedziano – powiadam, ogień – woda, życie – śmierć, znieść – wypełnić, w końcu tak i nie. Wszystkie je Bóg „kładzie” przed nami. Wyciągamy rękę po to, co zechcemy, a Bóg szanuje daną nam wolność. Jednak nikomu nie przykazał być bezbożnym i nikomu nie zezwolił grzeszyć.

Przykazania nie są nakazem, a propozycją. Więcej, nie powinny być gorsetem ciała, lecz pragnieniem serca. Stąd, wybór między tak i nie nie jest tylko zewnętrzny, dokonuje się w duszy. Idźmy za przykładem Jezusa, w którym – jak dowiadujemy się z linków – dokonało się Tak.

Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. Aby wybrzmiało wielkie Boże TAK, konieczne są liczne małe nie.

1/6

Duch Święty w scenie zwiastowania na obrazie El Greco, m. 1595 a 1600 r., Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie

2/6

Duch Święty z obrazu Piero della Francesca "Chrzest Chrystusa" lata 50-te XV w., National Gallery, Londyn

3/6

Tekst Ojcze Nasz z Trójcą w środkowej kolumnie oraz bibilijnymi scenami i symbolami po bokach, część z Duchem Świętym i Synem Bożym, Fridolin Leiber, XIX w.