PUNKT WYJŚCIA

---

WIGILIA PASCHALNA • Niedziela Zmartwychwstania • Rozpoczyna się Okres Wielkanocny • KOLOR SZAT: biały • CZYTANIA: Księga Rodzaju 1, 1 – 2, 2 • Księga Psalmów 104 (103), 1-2a. 5-6. 10 i 12. 13-14b. 24 i 35c lub 33 (32), 4-5. 6-7. 12-13. 20 i 22 • Księga Rodzaju 22,1-18 • Księga Psalmów 16 (15), 5 i 8. 9-10. 11 • Księga Wyjścia Wj 14, 15 – 15, 1a oraz Wj 15, 1b-2c. 3-4. 5-6. 17-18 • Księga Izajasza 54, 4a. 5-14 • Księga Psalmów 30 (29), 2 i 4. 5-6. 11-12a i 13b • Księga Izajasza 55,1-11 • Księga Izajasza 12, 2. 3 i 4bcd. 5-6 • Księga Barucha 3, 9-15. 32–4, 4 • Księga Psalmów 19,8-11 • Księga Ezechiela 36, 16-17a. 18-28 • List św. Pawła Apostoła do Rzymian 6, 3-11 • Ewangelia według świętego Mateusza 28, 1-10.

CHMURA SŁOWA

---

Zaktualizowana i rozszerzona treść poniższej analizy znajduje się w książce “Jutro Święto” dostępnej TUTAJ oraz w wersji EBOOK.

---

(Rdz 1, 1–2, 2)

Stworzenie świata

Czytanie z Księgi Rodzaju

Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami.

Wtedy Bóg rzekł: «Niechaj się stanie światłość!» I stała się światłość. Bóg, widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą.

I tak upłynął wieczór i poranek – dzień pierwszy.

A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj oddzieli ono jedne wody od drugich!» Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, Bóg nazwał to sklepienie niebem.

I tak upłynął wieczór i poranek – dzień drugi.

A potem Bóg rzekł: «Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha!» A gdy tak się stało, Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg, widząc, że były dobre, rzekł: «Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona». I tak się stało. Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre.

I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci.

A potem Bóg rzekł: «Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią». I tak się stało. Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre.

I tak upłynął wieczór i poranek – dzień czwarty.

Potem Bóg rzekł: «Niechaj się zaroją wody od istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!» Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju. Bóg, widząc, że były dobre, pobłogosławił je tymi słowami: «Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody w morzach, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi».

I tak upłynął wieczór i poranek – dzień piąty.

Potem Bóg rzekł: «Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, zwierzęta pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów!» I stało się tak: Bóg uczynił różne rodzaje dzikich zwierząt, bydła i wszelkich zwierząt pełzających po ziemi. I widział Bóg, że były dobre.

A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem podniebnym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!» Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę.

Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad ptactwem podniebnym, nad rybami morskimi i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi». I rzekł Bóg: «Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem. A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa podniebnego, i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka trawa zielona». I tak się stało. A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre.

I tak upłynął wieczór i poranek – dzień szósty.

W ten sposób zostały ukończone niebo i ziemia oraz wszystkie zastępy jej stworzeń. A gdy ukończył w dniu szóstym swe dzieło, nad którym pracował, odpoczął dnia siódmego po całym swym trudzie, jaki podjął.

Oto słowo Boże.

•

PIERWSZE CZYTANIE

Stworzenie świata • Rdz 1,1-2,2

Bóg mówi i stwarza. Niebo, ziemię, światłość, ciemność, morze, rośliny, zwierzęta, człowieka. Z niczego, na początku.

KSIĘGA RODZAJU • AUTOR: anonimowy kapłan • CZAS POWSTANIA: wygnanie w Babilonii (587-538 r. przed Chr.) i czas po powrocie • KATEGORIA: proza rytmiczna

---

PRAPOCZĄTKI • Oto początek Biblii. Od pieśni o stworzeniu świata z Księgi Rodzaju rozpoczyna się Pismo Święte • Księga Rodzaju powstała podczas wygnania w Babilonii. Odpowiada na pytanie o tożsamość Izraela i chroni go przed rozpłynięciem się w morzu obcej kultury. Księgę zredagowała szkoła kapłańska, łącząc w całość istniejące już starożytne tradycje • Dzieli się na dwie części »pierwsza z nich to historia początków (protohistoria), obejmująca stworzenie świata i dzieje pierwszych ludzi aż do przymierza z Noem (>>Rdz 1-11) »w drugiej części (>>Rdz 12-50) zapisano koleje losów Abrahama, Izaaka i Jakuba (historia “Bożej rodziny”). Część tę kończy opis śmierci Józefa w Egipcie.

PROTOHISTORIA • Księgę rozpoczyna poemat o stworzeniu świata, który usłyszymy w pierwszym czytaniu. Po niej następują inne znane nam historie składające się na protohistorię: drugi opis stworzenia człowieka i historia grzechu pierwszych ludzi, historia potopu i arki Noego.

BÓG STWORZYŁ • Będą do wyboru dwie wersje czytania. W przypadku krótszej wersji po pierwszym zdaniu wprowadzenia od razu przejdziemy do opisu stworzenia człowieka dnia szóstego. Natomiast w dłuższej wersji wybrzmi cały poemat • Zwróćmy uwagę na strukturę dzieła: powtarzający się refren I tak upłynął wieczór, poranek, dzień… oraz identyczną strukturę obecną w każdej zwrotce: Bóg mówi: uczyńmy, po czym okazuje się, iż stało się tak (PATRZ: BIBLIJNY INSIDER).

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre

TRANSLATOR

---

• Na początku… (Rdz 1,1) • Chodzi o początek czasu w formie absolutnej, Bereszit (PATRZ: Iz 40,21; 41,4; 46,10). Kontekst tego zdania pozwala, a nawet każe myśleć o stworzeniu z niczego. Prawdę o stworzeniu świata z niczego wypowie ostatecznie autor Drugiej Księgi Machabejskiej: Proszę cię, synu, spojrzyj na niebo i na ziemię, a mając na oku wszystko, co jest na nich, zwróć uwagę na to, że z niczego stworzył je Bóg i że ród ludzki powstał w ten sam sposób (2 Mch 7, 28)

• …Bóg stworzył niebo i ziemię (Rdz 1,1) • Ciekawostka gramatyczna. Hebrajskie słowo elohim (tłumaczone jako Bóg) to rzeczownik w liczbie mnogiej od eloah. Nie oznacza jednak “bogów”, lecz „Boga”. Jest to tzw. liczba mnoga intensywna (lub „abstrakcyjna”), niejednokrotnie używana dla podkreślenia potęgi danej osoby lub jej autorytetu. Jak twierdzą komentatorzy – ten Bóg skupia w sobie atrybuty wszystkich pogańskich bogów, którzy stają się zbędni. 

• Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami  (Rdz 1,1-2) • Słynne bereszit bara elohim można dosłownie przetłumaczyć również tak: Kiedy Bóg rozpoczynał stwarzanie nieba i ziemi… W związku z tym pojawiają się co najmniej dwie możliwe interpretacje pierwszego zdania Biblii: 

• Interpretacja pierwsza traktuje pierwsze dwa wersy jako wprowadzenie. Opisuje ono stan świata, kiedy Bóg rozpoczyna dzieło stworzenia: “Na początku kiedy Bóg stwarza świat, istnieje już niebo i ziemia, które są jednak bezładem…” Tak tłumaczą wers pierwszy Ibn Ezra, Raszi, komentatorzy żydowscy • Nie jest dla nich problemem fakt, że kiedy Bóg zaczyna stworzenie, istnieje już jakaś bezładna materia. Bóg nada jej kształt, wprowadzi w nią harmonię i życie. Punktem kulminacyjnym jest stworzenie człowieka, ku niemu zmierza cały opis. Materia jest wtórna. 

• Interpretacja tradycyjna traktuje wersy pierwszy i drugi jako sekwencję • Wers pierwszy opisuje pierwszy akt stworzenia a wers 2 jego efekt: pierwotny, niedoskonały jeszcze obraz ziemi wychodzącej z Bożych rąk • Bóg stwarza niebo i ziemię, a te na początku wychodzą z jego rąk bez kształtu i życia. Bóg będzie się musiał nad nimi napracować. Dzieło stworzenia angażuje cały trud i geniusz Stwórcy. Człowiek będzie Go mógł naśladować przez swoją pracę.

• Uczyńmy człowieka na nasz obraz, podobnego nam… Stworzył więc Bóg na swój obraz, na obraz Boży go stworzył (Rdz 1,26-27) • Obraz (celem) i podobieństwo (demut) to dosłownie coś wyciosanego i podobizna (odnoszono je do posągów władców) • Oba terminy, צלם i דמות, pojawiają się w starej aramejskiej inskrypcji z IX w. P. Chr. z Tel Fakhariyeh opisującej posąg króla Haddu-yisi • Jak można rozumieć te dwa słowa?

• zdolności intelektualne oraz duchowe – rozum, wola (PATRZ: Syr 17,6)

• relacja i podobieństwo syn – ojciec (PATRZ: Rdz 5,3)

• życie (wieczne) w nas Rdz 9,5-6; Mdr 2,23

• mężczyzna i kobieta zdolni do dawania życia jak Bóg

• panowanie nad światem, człowiek jako przedstawiciel Boga na ziemi, udział w funkcji królewskiej (Rdz 1,26)

CZY WIESZ, ŻE…

---

• Cel poematu • Poemat o stworzeniu świata to nie owoc spekulatywnych pytań i zainteresowań kapłana – mędrca w Babilonii. Wyrasta z konkretnej potrzeby i problemu. Deportowani do Babilonii Izraelici, wyznawcy Jahwe, mogli mieć wątpliwości co do wyższości ich Boga nad babilońskim Mardukiem i nad astralnymi bóstwami Chaldei • Pisząc swój tekst o stworzeniu, autor biblijny pragnie przyjść z pomocą Izraelitom w niewoli, zagrożonym w wierze. Polemizuje z mitycznymi kosmogoniami asyro-babilońskimi.

• Tekst modlitewny • Tekst, który mamy przed oczyma zawiera wiele elementów poetyckich, jak refreny: I widział, Bóg, że było dobre; nastał wieczór i poranek • Traktat o stworzeniu mógł być recytowany podczas zebrań modlitewnych wspólnoty żydowskiej na wygnaniu. Łatwo sobie wyobrazić lektora czytającego poszczególne fragmenty i wspólnotę włączającą się z recytacją refrenu.

• Struktura • Długi tekst, który czytamy w liturgii, ma swoją przemyślaną strukturę • W pierwszych trzech dniach Bóg stwarza świat, w kolejnych trzech dniach ozdabia swoje stworzenie • Temu, co stworzył w dniu 1 odpowiada ozdabianie w dniu 4, rzeczy stworzone dnia drugiego będą przyozdabiane piątego, a te z trzeciego – szóstego

• Dzień szósty i siódmy • Dzień siódmy jest wyjątkowy. Staje poza czasem i strukturą jako dzień odpoczynku • Wyjątkowy jest też dzień 6. Człowiek to korona stworzenia, refren zmienia się A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre.

BIBLIJNY INSIDER

---

• Dzień 1. Światłość i ciemność • Dla Semitów mają osobowe walory. Ciemność kojarzy się ze złowrogą energią, siłami zagrażającymi życiu. Światłość pojawia się jako pierwsze dzieło Boga; nie ma jeszcze słońca ani księżyca i gwiazd. W Biblii jest symbolem zbawienia i Bożej obecności: (Ps 56:14; Iz 9:1; Prz 6:23; Wj 10:23). Semici byli przekonani, że ciemność i światłość istnieją niezależnie od słońca w jakichś niebieskich pomieszczeniach, zob. Hi 38,19. Bóg nie tylko stwarza, je panuje nad nimi i nadaje im nazwy, lecz także ustanawia między nimi podział. 

• Dzień 2. Firmament i wody • Firmament sklepienie, rakija – wyobrażano sobie jako metalowy element rozbity i rozciągnięty Wj 39,3. Na nim Bóg oprze konstrukcję niebios, oddzielając wody podniebne i ziemskie, wieszając u góry ciała niebieskie i umieszczając tam zbiorniki deszczu. 

• Dzień 3. Rozdzielenie ziemi i morza. Stworzenie suchego lądu i roślin • Ujarzmienie morza, które w Biblii jest symbolem sił chaosu i śmierci, to pokaz Bożej siły (Ps 89,10 – por. Ps 104,7-9; Jr 5,22; Hi 7,12; 26,12). By ziemia mogła być przestrzenią życia Bóg stwarza (trawę – wg tekstu hebrajskiego, masoreckiego) rośliny i drzewa, zdolne do rozmnażania się. Mają one w sobie „nasiona” (hebr. zera) – jest w nich siła rozwoju, ale nie one same decydują o procesie rozwoju. Rośliny rodzące według nasion i rodzajów podkreślają Boży porządek, nie chaos, stworzonego świata. 

• Dzień 4. Stworzenie słońca, księżyca i gwiazd. Początek dzieła ozdabiania • Ciała świecące (słońce i księżyc) są stworzeniami, zaistniały z woli Boga i nie mają natury boskiej. Autor celowo nie podaje ich nazw. Słońce i księżyc czczone były jako bóstwa – Szamasz i Jarih. Nasz autor stwierdza, że są tylko ozdobami na niebie zawieszonymi ręką Stwórcy. Powstają dopiero czwartego dnia – to policzek wymierzony mezopotamskim bogom. Słońce i księżyc są “lampami”, służą oddzielaniu dnia od nocy, wyznaczaniu świąt i oświecaniu ziemi. Hebr. meor – lampa – to określenie użyte także dla opisania Sanktuarium w Pięcioksięgu (Wj 27,20). Pojawia się droga dla kapłana idea świata, który jest świątynią. W nim stworzenie oddaje chwałę Stwórcy. 

• Dzień 5. Stworzenie ryb i ptaków • Język mówiący o stworzeniu potworów morskich może nawiązywać do mitów kananejskich ( Iz 27:1; 51:9; Ps 74:13 i Hi 7:12). Przesłanie jest jasne. Bóg nie ma godnych siebie przeciwników. Głębia nie jest siedzibą zła ani wrogów Boga, ale jego stworzeń (cf. Ps 148:7).

• Dzień 6. Stworzenie zwierząt lądowych oraz człowieka • Człowiek, hebr. „adam” – w języku fenickim oznacza „sługę”, „wasala” w odniesieniu do bogów. To nie jest sens imienia ludzkiego w Księdze Rodzaju. Inni łączą ten termin z pojęciem „adamah” – ziemia, czyli „adam” to ktoś ziemski, „wzięty z ziemi” (por. Rdz 3,23) • „Bardzo dobre”, zmienia się refren. Bóg z entuzjazmem i radością patrzy na swoje stworzenie. Ojciec, który błogosławi.

• Dzień 7. Zakończenie procesu stwarzania i odpoczynek Boga • Dopiero siódmego dnia świat staje się kompletnym. Praca i odpoczynek są ze sobą nierozerwalnie związane. Obie oddają cześć Bogu. Dzień siódmy nie ma początku ani końca. To przygotowaniem do przejścia w rzeczywistość bez końca – życie w Bogu. Dzień siódmy wypełnia Boże błogosławieństwo. To pomost między Bogiem i stworzeniem. 

---

Ps 104 (103), 1-2a. 5-6. 10 i 12. 13-14b. 24 i 35c (R.: por. 30)

Refren: Niech zstąpi Duch Twój i odnowi ziemię. Błogosław, duszo moja, Pana, * 

Boże mój, Panie, Ty jesteś bardzo wielki!  Odziany w majestat i piękno, * światłem okryty jak płaszczem. Umocniłeś fundamenty ziemi, *  nie zachwieje się na wieki wieków. Jak szatą okryłeś ją Wielką Głębią, *  ponad górami stanęły wody. Ty zdroje kierujesz do strumieni, *  które pośród gór się sączą. Nad nimi mieszka ptactwo niebieskie *  i śpiewa pośród gałęzi. Z Twoich komnat nawadniasz góry, *  owocem dzieł Twoich syci się ziemia. Każesz rosnąć trawie dla bydła * i roślinom, by człowiekowi służyły. Jak liczne są dzieła Twoje, Panie! *  Ty wszystko mądrze uczyniłeś, ziemia jest pełna Twoich stworzeń. * Błogosław, duszo moja, Pana.

Albo:

Ps 33 (32), 4-5. 6-7. 12-13. 20 i 22 (R.: por. 5b)

Refren: Pełna jest ziemia łaskawości Pana.

Słowo Pana jest prawe, *  a każde Jego dzieło godne zaufania. On miłuje prawo i sprawiedliwość, *  ziemia jest pełna Jego łaski. Przez słowo Pana powstały niebiosa, *  wszystkie gwiazdy przez tchnienie ust Jego. On morskie wody gromadzi jak w bukłaku, *  otchłanie oceanu w zbiornikach. Błogosławiony lud, którego Pan jest Bogiem, *  naród, który On wybrał na dziedzictwo dla siebie. Pan spogląda z nieba, * widzi wszystkich ludzi. Dusza nasza oczekuje Pana, *  On jest naszą pomocą i tarczą. Panie, niech nas ogarnie Twoja łaska, *  według nadziei pokładanej w Tobie.

•

PIERWSZY PSALM 

Piękno stworzenia• Ps 104 (103), 1-2a. 5-6. 10 i 12. 13-14b. 24 i 35c lub Ps 33 (32), 4-5. 6-7. 12-13. 20 i 22

Psalm wychwala geniusz stworzenia. Bóg stworzył człowiekowi szczęśliwy i bezpieczny dom.

PSALM  104 • AUTOR: lewita • CZAS POWSTANIA: czasy powygnaniowe, po 538 r. przed Chr.

lub

PSALM 33 • AUTOR: lewita • CZAS POWSTANIA: po wygnaniu w Babilonii, czyli po 538 r. przed Chr.

---

DWA PSALMY DO WYBORU • Przygotowujący liturgię mają do wyboru dwa psalmy następujące po pierwszym czytaniu. Oba powstały w czasach po powrocie z wygnania w Babilonii. 

HYMN NA CZEŚĆ STWÓRCY • Oba psalmy: 33 i 104 to hymny opiewające wspaniałość stworzenia, (hebr. tehilla). Była to bezinteresowna modlitwa uwielbienia zanoszona przez wspólnotę w świątyni. Zawiera wezwanie do wielbienia Boga, po czym następuje wyliczenie przyczyn modlitwy uwielbienia • Autor psalmu 104 głęboko przepracowuje starożytne motywy mityczne w duchu zawartego w Księdze Rodzaju opisu stworzenia. Psalm zawiera wiele motywów, które zbliżają go do egipskich i kananejskich hymnów na cześć bogów stwarzających i podtrzymujących w istnieniu świat (Ra, Baal) • Psalm 33 ma charakter radosny i do radości wzywa (wołajcie radośnie na cześć Pana ­– wzywa pierwszy, pominięty  werset), pokazuje też źródło radości człowieka: W Nim przeto raduje się nasze serce.

PIĘKNO STWORZENIA • Niezależnie od tego, który psalm zostanie wyśpiewany, usłyszymy wiele odniesień do stworzenia świata przez Boga. Psalmiści podkreślają z wiarą, że to Jahwe jest jedynym Stwórcą i Ojcem stworzenia. W jego ręku śmiercionośne żywioły nie walczą ze sobą, lecz komponują się w harmonijną całość, aby stworzyć bezpieczny i szczęśliwy dom dla wszelkiej istoty żywej (Psalm 104). To przez słowo Pana wszystko zostało stworzone (psalm 33).

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Umocniłeś fundamenty ziemi (…) jak szatą okryłeś ją Wielką Głębią, ponad górami stanęły wody.

Jak liczne są dzieła Twoje, Panie! Ty wszystko mądrze uczyniłeś,

Przez słowo Pana powstały niebiosa, wszystkie gwiazdy przez tchnienie ust Jego

---

Czytanie z Księgi Rodzaju

Bóg wystawił Abrahama na próbę i rzekł do niego:

«Abrahamie!» A gdy on odpowiedział: «Oto jestem» – powiedział: «Weź twego syna jedynego, którego miłujesz, Izaaka, idź do kraju Moria i tam złóż go w ofierze na jednym z pagórków, jaki ci wskażę».

Nazajutrz rano Abraham osiodłał swego osła, zabrał z sobą dwóch swych ludzi i syna Izaaka, narąbał drzewa do spalenia ofiary i ruszył w drogę do miejscowości, o której mu Bóg powiedział. Na trzeci dzień Abraham, spojrzawszy, dostrzegł z daleka ową miejscowość. I wtedy rzekł do swych sług: «Zostańcie tu z osłem, ja zaś i chłopiec pójdziemy tam, aby oddać pokłon Bogu, a potem wrócimy do was».

Abraham, zabrawszy drwa do spalenia ofiary, włożył je na syna swego, Izaaka, wziął do ręki ogień i nóż, po czym obaj się oddalili. Izaak odezwał się do swego ojca Abrahama: «Ojcze mój!» A gdy ten rzekł: «Oto jestem, mój synu» – zapytał: «Oto ogień i drwa, a gdzież jest jagnię na całopalenie?» Abraham odpowiedział: «Bóg upatrzy sobie jagnię na całopalenie, synu mój». I szli obydwaj dalej.

A gdy przyszli na to miejsce, które Bóg wskazał, Abraham zbudował tam ołtarz, ułożył na nim drwa i związawszy syna swego, Izaaka, położył go na tych drwach na ołtarzu. Potem Abraham sięgnął ręką po nóż, aby zabić swego syna.

Ale wtedy Anioł Pański zawołał na niego z nieba i rzekł:

«Abrahamie, Abrahamie!» A on rzekł: «Oto jestem». Anioł powiedział mu: «Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna». Abraham, obejrzawszy się poza siebie, spostrzegł barana uwikłanego rogami w zaroślach. Poszedł więc, wziął barana i złożył w ofierze całopalnej zamiast swego syna. I dał Abraham miejscu temu nazwę «Pan widzi». Stąd to mówi się dzisiaj: «Na wzgórzu Pan się ukazuje».

Po czym Anioł Pański przemówił głośno z nieba do Abrahama po raz drugi: «Przysięgam na siebie, mówi Pan, że ponieważ uczyniłeś to, a nie odmówiłeś Mi syna twego jedynego, będę ci błogosławił i dam ci potomstwo tak liczne jak gwiazdy na niebie i jak ziarnka piasku na wybrzeżu morza; potomkowie twoi zdobędą warownie swych nieprzyjaciół. Wszystkie ludy ziemi będą sobie życzyć szczęścia takiego, jakie jest udziałem twego potomstwa, dlatego że usłuchałeś mego rozkazu».

Oto Słowo Boże.

•

DRUGIE CZYTANIE

Moria • Rdz 22,1-18

Ofiarowanie Izaaka nie mówi o Bogu okrutnym. To zapowiedź ofiary miłości. To ukazanie miłości Boga: W przyszłości, dla naszego zbawienia, Ojciec ofiaruje Syna na śmierć…

KSIĘGA: Rodzaju • AUTOR: anonimowy kapłan (ostateczna redakcja) • CZAS POWSTANIA: wygnanie w Babilonii (587-538 r. przed Chr.) i czas po powrocie • KATEGORIA: wydarzenie • MIEJSCE: góra Moria • BOHATEROWIE: Bóg, Abraham, Izaak

---

HISTORIA PATRIARCHÓW • Pozostajemy w Księdze Rodzaju. Tym razem poznamy fragment z drugiej części, dotyczącej losów Abrahama, Izaaka i Jakuba. Historia patriarchów (Rdz 12-50) to cykl opowiadań tworzących zręby tożsamości narodowej Izraela, ludu Przymierza, ludu wędrującego bez ziemi, ludu wiary i obietnicy • Celem Księgi Rodzaju jest ocalenie wiary i odrębności Izraela w morzu pogańskiej kultury Babilonu, w której żyją zanurzeni po tragedii wygnania.

ABRAHAM • Historia Abrahama to najobszerniejsza część Księgi Rodzaju (Rdz 12-25). Jest osadzona na trzech powołaniach: •gdy Abram opuszcza swoją ziemię rodzinną i oddaje w ręce Boże swoją przeszłość (Rdz 12,1-4) •gdy Bóg nakazuje mu wyjść z namiotu i spojrzeć w niebo, porzucić ludzkie kalkulacje (Rdz 15,1-6); Abraham oddał mu wówczas swoją pełną obaw i wyczekiwania teraźniejszość • gdy Bóg chce, aby patriarcha wraz z Izaakiem powierzył w Jego ręce swoją przyszłość (Rdz 22). Choć ofiarowanie Izaaka stanowi szczyt dziejów patriarchy, niemniej jest to najtrudniejszy fragment Księgi Rodzaju. Usłyszymy go w dzisiejszym czytaniu. 

DRAMAT ABRAHAMA • Wysłuchamy historii opisanej w 22 rozdziale Księgi Rodzaju. Ofiarowanie Izaaka kryje w sobie najważniejsze przesłanie historii Abrahama.  

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Abrahamie! weź twego syna jedynego Izaaka, idź do kraju Moria i tam złóż go w ofierze.

będę ci błogosławił i dam ci potomstwo tak liczne jak gwiazdy na niebie.

TRANSLATOR

---

• Weź twego syna jedynego, którego miłujesz (Rdz 22,2) • W tekście hebrajskim znajdujemy polecenie składające się z dwóch członów, qah na, co można przetłumaczyć: weź proszę, weź błagam twojego syna • Bóg nie nakazuje apodyktycznie, lecz zaprasza i czeka. Sam drży na myśl o tym, jakiej trudnej próbie zostaje poddany Jego wybrany.

• Idź do kraju Moria (Rdz 22,2) • W oryginale spotykamy tę samą składnię i nakaz (hebr. lek lekah), która pojawiła się w przypadku pierwszego powołania Abrahama (Rdz 12,1). Jesteśmy świadkami kolejnego powołania Abrahama.  

BIBLIJNY INSIDER

---

• Bóg wystawił Abrahama na próbę (Rdz 22,1) • Według komentarzy rabinackich Bóg poddaje Abrahama próbie, aby sprawdzić, czy Izaak rzeczywiście jest sprawiedliwszy od Izmaela. Czy stanie w czasie próby razem z ojcem i okaże posłuszeństwo? (Targum Jonatan) • Według Józefa Flawiusza Bóg chce wypróbować serce Abrahama, czy też pozostało mu wierne po stoczonych bitwach i zwycięstwach. Czy Abraham nie wbił się w pychę? • Wreszcie Talmud sugeruje, że próba jest pomysłem szatana, który, podobnie jak w Księdze Hioba, chce, aby Bóg przetestował patriarchę (b. San. 89b ).

• Próba nie była potrzebna Bogu • Bóg doskonale znał Abrahama i ufał mu. Potrzebował jej sam Abraham, aby pod koniec życia przekonać się, kim jest, ile jest w nim prawdziwej wiary i oddania Panu; czy kocha Go ze względu na to, co otrzymał, czy też jest w nim miejsce na bezinteresowną miłość. Ma pomóc mu dojrzeć do kolejnego etapu historii zbawienia. Abraham ma być przecież nie tylko ojcem Izaaka, ale także ojcem wielu narodów, wszystkich wierzących. W jaki sposób ma do tego dojrzeć, jak nie przez próbę?

• Milczenie Abrahama • Dlaczego Abraham milczy? Czy sam chce tej próby? Czy nosi w sobie niepewność co do własnej sprawiedliwości? Midrasz Genesis Rabbah (18:4) sugeruje, że Abraham nie był pewien własnej sprawiedliwości, dlatego właśnie Bóg daje mu okazję, aby się o niej przekonać. Bóg wie, że Abraham jest sprawiedliwy. 

CZY WIESZ, ŻE…

---

• MORIA • Kraj i góra Moria to szczególne miejsce. Druga Księga Kronik (2 Krn 13,5) kojarzy tę krainę z Jerozolimą i świątynią. W miejscu ofiary Abrahama stanie świątynny ołtarz całopalenia. Tylko jedna dolina oddziela górę Moria od Golgoty – innej góry, na której Ojciec nie oszczędzi swojego Syna, lecz złoży Go za nas w ofierze.

• Kozioł • Zgodnie z tradycją żydowską Ofiara Izaaka miała miejsce w Yom-Kippur. Abraham ośmielony Bożym uznaniem dla jego wiary prosi o odpuszczenie grzechów swojego ludu. Ilekroć w Dzień Pojednania zabrzmi szofar – róg barani – będzie on Bogu przypominał o ofierze sprawiedliwego Abrahama i skłaniał Go do przebaczenia swojemu ludowi. 

• Kuszenie • W starożytnym midraszu przedstawia się także kuszenie Abrahama. Pojawia się przed nim Szatan, próbując zawrócić go z drogi na górę Moria. Kiedy jego przekonywania na nic się nie zdają, przechodzi do Izaaka i kusi go podobnie. Plan Szatana, mający na celu zdyskredytowanie Abrahama w Bożych oczach i namówienie go do ucieczki, ostatecznie legł w gruzach. W midraszach mówi się też o tym, że pokonany wiarą Abrahama i Izaaka Szatan udaje się do Sary i opowiada jej o Bożym nakazie. Sara umiera wkrótce po tej opowieści i po historii Ofiarowania Izaaka. 

---

Ps 16 (15), 5 i 8. 9-10. 11 (R.: por. 1b)

Refren: Strzeż mnie, o Boże, Tobie zaufałem.

Pan moim dziedzictwem i przeznaczeniem, *  to On mój los zabezpiecza, Zawsze stawiam sobie Pana przed oczy, *  On jest po mojej prawicy, nic mną nie zachwieje. Dlatego cieszy się moje serce i dusza raduje, *  a ciało moje będzie spoczywać bezpiecznie, bo w kraju zmarłych duszy mej nie zostawisz *  i nie dopuścisz, bym pozostał w grobie. Ty ścieżkę życia mi ukażesz, *  pełnię radości przy Tobie  i wieczne szczęście *  po Twojej prawicy.

•

DRUGI PSALM 

Pan przeznaczeniem • Ps 16 (15), 5 i 8. 9-10. 11

Psalmista jest pewny, że Pan nie pozostawi go w grobie, ani nie pozwoli, by jego ciało doświadczyło zepsucia.

PSALM 16 • AUTOR: Dawid lub anonimowy lewita/kapłan • CZAS POWSTANIA: epoka monarchiczna lub powygnaniowa

---

MODLITWA UFNOŚCI • Psalm 16 Zachowaj mnie, Boże to modlitwa ufności. Autorstwo i czas powstania utworu nie są znane. Niektórzy przypisują psalm Dawidowi, który miał go stworzyć po rzezi kapłanów z Nob, dokonanej przez Saula (1 Sam 22), lub po tym, jak oszczędził Saula w jaskini na pustyni Engaddi (1 Sam 24). Inni, sytuując psalm w epoce królów, widzieli w nim wyznanie wiary, które monarcha mógł składać w świątyni podczas liturgii odnowienia przymierza • Utwór przepełniają głęboka wiara i ufność pokładana w Panu, który ratuje ludzkie życie od śmierci.

ZAPOWIEDŹ ZMARTWYCHWSTANIA • Na pewno był stosowany w czasach machabejskich jako ważny tekst, zapowiadający zmartwychwstanie. Widać to szczególnie w strofie drugiej i trzeciej, gdzie wierny wyraża pewność, że Pan nie pozostawi człowieka w grobie, ani nie pozwoli, by jego ciało doświadczyło zepsucia. Bóg ukaże mu ścieżkę życia i posadzi go w wiecznej radości po swojej prawicy: obrazy te wykraczają daleko poza błogosławieństwo doczesne, ukazując Izraelitę, który cieszy się bliskością Boga w Jego królestwie.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Pan moim dziedzictwem i przeznaczeniem, to On mój los zabezpiecza

Serce napomina mnie nawet nocą

---

Czytanie z Księgi Wyjścia 

Czytanie z Księgi Wyjścia

Pan rzekł do Mojżesza: «Czemu głośno wołasz do Mnie? Powiedz Izraelitom, niech ruszają w drogę. Ty zaś podnieś swą laskę i wyciągnij rękę nad morze, i rozdziel je na dwoje, a wejdą Izraelici w środek morza na suchą ziemię. Ja natomiast uczynię upartymi serca Egipcjan tak, że pójdą za nimi. Wtedy okażę moją potęgę wobec faraona, całego wojska jego, rydwanów i wszystkich jego jeźdźców. A gdy okażę moją potęgę wobec faraona, jego rydwanów i jeźdźców, wtedy poznają Egipcjanie, że Ja jestem Pan».

Anioł Boży, który szedł na przedzie wojsk izraelskich, zmienił miejsce i szedł na ich tyłach. Słup obłoku również przeszedł z przodu i zajął ich tyły, stając między wojskiem egipskim a wojskiem izraelskim. I tam był obłok ciemnością, tu zaś oświecał noc. I nie zbliżyli się jedni do drugich przez całą noc.

Mojżesz wyciągnął rękę nad morze, a Pan cofnął wody gwałtownym wiatrem wschodnim, który wiał przez całą noc, i uczynił morze suchą ziemią. Wody się rozstąpiły, a Izraelici szli przez środek morza po suchej ziemi, mając mur z wód po prawej i po lewej stronie. Egipcjanie ścigali ich. Wszystkie konie faraona, jego rydwany i jeźdźcy weszli za nimi w środek morza.

O świcie spojrzał Pan ze słupa ognia i ze słupa obłoku na wojsko egipskie i zmusił je do ucieczki. I zatrzymał koła ich rydwanów, tak że z wielką trudnością mogli się naprzód posuwać. Egipcjanie krzyknęli: «Uciekajmy przed Izraelem, bo w jego obronie Pan walczy z Egipcjanami».

A Pan rzekł do Mojżesza: «Wyciągnij rękę nad morze, aby wody zalały Egipcjan, ich rydwany i jeźdźców». Wyciągnął Mojżesz rękę nad morze, które o brzasku dnia wróciło na swoje miejsce. Egipcjanie, uciekając, biegli naprzeciw falom, i pogrążył ich Pan w środku morza. 

Powracające fale zatopiły rydwany i jeźdźców całego wojska faraona, którzy weszli w morze, ścigając tamtych; nie ocalał z nich ani jeden. Izraelici zaś szli po suchym dnie morskim, mając mur wodny po prawej i po lewej stronie.

W tym to dniu wybawił Pan Izraela z rąk Egipcjan. I widzieli Izraelici martwych Egipcjan na brzegu morza.

Gdy Izraelici zobaczyli wielkie dzieło, którego dokonał Pan wobec Egipcjan, ulękli się Pana i uwierzyli Jemu oraz Jego słudze Mojżeszowi. Wtedy Mojżesz i Izraelici razem z nim zaśpiewali taką oto pieśń ku czci Pana:

(R.: por. 1bc)

Refren: Śpiewajmy Panu, który moc okazał. Zaśpiewam na cześć Pana, który okrył się sławą,  * gdy konia i jeźdźca pogrążył w morskiej toni. Pan jest moją mocą i źródłem męstwa, †  Jemu zawdzięczam moje ocalenie. *  On Bogiem moim, uwielbiać Go będę. Pan wojownik potężny, *  «Ten, który jest», brzmi Jego imię. Rzucił w morze rydwany faraona i wojsko jego, * wybrani wodzowie legli w Morzu Czerwonym. Przepaści ich ogarnęły, *  jak głaz runęli w głębinę. Uwielbiona jest potęga prawicy Twej, Panie, *  prawica Twa, o Panie, starła nieprzyjaciół. Wprowadziłeś ich i osadziłeś *  na górze Twojego dziedzictwa.  W miejscu, które uczyniłeś swym mieszkaniem, †  w świątyni zbudowanej Twoimi rękami, * Pan jest Królem na zawsze i na wieki.

•

TRZECIE CZYTANIE I PSALM

Przejście • Wj 14, 15 – 15, 1a oraz Wj 15, 1b-2c. 3-4. 5-6. 17-18

Przejście przez Morze Czerwone to wydarzenie, które stanowić będzie punkt odniesienia dla historii Izraela. Stanie się też zapowiedzią Wielkiej Nocy.

KSIĘGA: Wyjścia • AUTOR: anonimowy kapłan (ostateczna redakcja) • CZAS POWSTANIA: VI-V w. przed Chr. • KATEGORIA: wydarzenie • CZAS AKCJI: XIII w. • MIEJSCE AKCJI: Egipt, Morze Czerwone / Morze Trzcin • BOHATEROWIE: Mojżesz, Izraelici, wojska faraona

---

NARODZINY IZRAELA • Księga Wyjścia, Exodus, druga z ksiąg Pięcioskięgu, opisuje to, na co wskazuje jej nazwa – wyjście Izraelitów z ziemi egipskiej. Drugim opisanym w niej ważnym wydarzeniem jest przymierze zawarte na Synaju i Dekalog • Wokół tych dwóch wydarzeń poznajemy narodziny Izraela jako narodu i Boże panowanie nad nim. W pierwszej części (rozdziały 1-15) rozstrzyga się, kto jest Panem Izraela: faraon i bogowie Egiptu czy Jahwe. Dalej, już po wyjściu z Egiptu, Pan rozwiązuje problemy swego ludu i karmi go na pustyni (15-18), wreszcie nadaje prawa (19-24) i rozbija swój namiot (24-40), potwierdzając w ten sposób swoje królowanie w Izraelu. Do ludu wybranego należy ten, kto doświadczył cudu Wyjścia i kto chodzi drogami Bożego Prawa, przyjmując panowanie Jahwe.

NOC PASCHY • W Wielki Czwartek w pierwszym czytaniu słuchaliśmy zapowiedzi Pana nocy paschalnej. Izraelici mieli przygotować ucztę, Bóg miał okazać swój ostateczny triumf nad faraonem, potem mieli ruszyć w drogę. 

PRZEJŚCIE • Dziś usłyszymy opowiadanie z nocy Paschy, a dokładnie cudowne przejście przez Morze Czerwone • Odczytywana przez lektora lektura z Księgi Wyjścia nieoczekiwanie stanie się wyśpiewywanym psalmem responsoryjnym. To dlatego – to jedyny wypadek w ciągu roku – po lekturze czytania lektor nie czyta Oto słowo Boże. 

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Gdy Izraelici zobaczyli wielkie dzieło, którego dokonał Pan wobec Egipcjan, ulękli się Pana i uwierzyli Jemu oraz Jego słudze Mojżeszowi. 

BIBLIJNY INSIDER

---

• JA JESTEM PAN to motyw centralny historii Wyjścia • W opisie przejścia przez Morze Czerwone obserwujemy wezwanie Boga do zaufania Mu i jednocześnie upór Egipcjan w chęci dogonienia Izraela. 

• Pan rzekł do Mojżesza: «Czemu głośno wołasz do Mnie? Izraelici mają zwinąć obóz i ruszać dalej. To wezwanie do działania i zaufaniu Panu. Nie okopują się by stawić czoła Egipcjanom 

• Tymczasem Bóg zacina w uporze serca Egipcjan, żeby okazać swą chwałę i to, że jest Bogiem. Wciąż ściągają Izraela: to zachowanie niebywale zuchwałe, odważne, wręcz lekkomyślne 

• Ta droga nie była dla nich. Bóg do tego stopnia zatwardził ich serca? Byli oślepieni ciemnością?

TRANSLATOR

---

• Pan cofnął wody gwałtownym wiatrem wschodnim, który wiał przez całą noc (Wj 14,21) • Hebr. ruah qadim może oznaczać: • wiatr ze wschodu • wiatr z południa (wg Septuaginty) • gorący pustynny wiatr  (według syryjskiej wersji Peszity • broń Jahwe (PATRZ: Iz 27,8; Jer 18,17; Ps 48,8)

• O świcie spojrzał Pan ze słupa ognia i ze słupa obłoku na wojsko egipskie i zmusił je do ucieczki (Wj 14,24) • Chodzi o porę trzeciej straży nocnej: Bóg przychodzi w ostatniej chwili, tak jak Jezus przybywający do uczniów trudzących się na jeziorze • szapak oznacza dokładnie “spojrzał z góry”, “wychylił się” (PATRZ: Sdz 5,28, Ps 102,20). Bóg spogląda z niebios, panuje nad sytuacją, jest blisko • Dosłownie: sprawił, że wpadli w panikę. To strach zesłany przez Boga (PATRZ: Wj 23,27; Joz 10,10; Sdz 4,15; 1 Sm 7,10; 2 sm 22,15; Ps 144,6)

• I zatrzymał koła ich rydwanów, tak że z wielką trudnością mogli się naprzód posuwać (Wj 14,25) • Jak sobie to wyobrazić? • Według niektórych komentarzy rabinackich – rozkręca je, odrywają się (R. Nehemiah, Mekilta bəšallaḥ 6) • Być może grzęzną w mule i roślinach morskich • odwraca rydwany tak, że na siebie wpadają• to ironiczna aluzja do wersu 14,6: Rozkazał wówczas faraon zaprzągnąć swoje rydwany. Faraon szykuje swoje rydwany (wayyeʾsōr), Bóg je unieszkodliwia (y(ʾ)srs)

• Egipcjanie krzyknęli: «Uciekajmy przed Izraelem, bo w jego obronie Pan walczy z Egipcjanami» (Wj 14,25) • Dosłownie: muszę uciekać bo Pan walczy wespół z Izraelem. Działanie podobne do Sisery z Sdz 4,15 gdzie wrogowie porzucają rydwany i uciekają na piechotę. 

• O brzasku dnia morze wróciło na swoje miejsce… (Wj 14,27) • Wiatr przestaje wiać, czy też zaczyna wiać z przeciwnego kierunku? Wj 15,10 sugeruje inny wiatr, który powoduje burzę (PATRZ: Ps 77,17-19)

• …i pogrążył ich Pan w środku morza (Wj 14,27) • Dosłownie: strząsnął (naar), jak strząsa się szarańczę (Ps 109,23) , proch z ubrania (Hi 38,13), liście z drzew (Iz 33,19), piasek z brzegu morza

CZY WIESZ, ŻE…

---

• Data Wyjścia • Chodzi o XIII w. przed Chrystusem, czyli czasy faraona Ramzesa Wielkiego (ok. 1290 – 1250 przed Chr.) • To jeden z najpotężniejszych władców starożytnych i największych faraonów, jakich miał Egipt. Rzucić mu wyzwanie i wyrwać się z jego ręki to cud godny Boga. 

• Morze Czerwone? • Tekst Księgi Wyjścia mówi: Bóg więc prowadził lud okrężną drogą pustynną ku Morzu Czerwonemu, a Izraelici wyszli uzbrojeni z ziemi egipskiej (Wj 13,18). Wersja hebrajska nie mówi o Morzu Czerwonym, ale o Morzu Trzcin (jam suf – trzcina, trawa morska): Pan prowadzi swój lud drogą przez Pustynię w kierunku Morza Trzcin. Suf – oznacza trzcinę (Wj 2:3, 5; Iz 19:6) lub trawę morską Jo 2,6. Zapożyczenie z egipskiego – roślina bagienna, papirus • Morze Czerwone nie spełnia tej roli, nie ma trzcin. W XIII w. nie sięgało także tak daleko na północ, do Ziemi Goszen • Niektóre tłumaczenia wskazywały, że nie chodzi o jam suf, ale jam sof, czyli “morze na granicy”, na krańcach, albo nawet symbolicznie “morze końca”, “morze zagłady”

• Gdzie jest Morze Trzcin? • Według tradycyjnej interpretacji, podzielanej przez większość badaczy Izrael wychodzi drogą północną przekraczając Morze Czerwone na wysokości Ziemi Goszen. Istnieją tam dwie trasy północna (krótsza) i południowa (dłuższa). W starożytności istniały tam jeziora porośnięte trzcinami, rozciągające się pomiędzy Morzem Śródziemnym i Morzem Czerwonym • Czy Izrael przekracza rozległe jezioro łączące się z Morzem Czerwonym? To bardzo prawdopodobne biorąc pod uwagę, że w tekście hebrajskim nie mówi się o Morzu Czerwonym ale o Morzu Trzcin.. 

• Skąd więc wzięło się Morze Czerwone? • Wszystko za sprawą Septuaginty, greckiego przekładu Starego Testamentu, która oddała Morze Trzcin jako Morze Czerwone (ἐρυθρὰν θάλασσαν), co później powtórzył św. Hieronim w Wulgacie (mare Rubrum) • W niczym nie ujmuje to wielkości cudowi, który się tam wydarzył. Jeziora naturalnie rozciągały się i prowadziły do Morza Czerwonego • Bóg ocalił swój lud dokładnie wówczas, kiedy Izrael tego potrzebował. Wyrwał go z ręki najpotężniejszego z faraonów, Ramzesa Wielkiego. 

---

(Iz 54, 4a. 5-14)

Czytanie z Księgi Izajasza

Nie lękaj się, Jerozolimo, bo małżonkiem twoim jest twój Stworzyciel, któremu na imię – Pan Zastępów; Odkupicielem twoim – Święty Izraela, nazywają Go Bogiem całej ziemi.

Zaiste, jak niewiastę porzuconą i zgnębioną na duchu, wezwał cię Pan. I jakby do porzuconej żony młodości mówi twój Bóg: Na krótką chwilę porzuciłem ciebie, ale z ogromną miłością cię przygarnę. W przystępie gniewu ukryłem przed tobą na krótko swe oblicze, ale w miłości wieczystej nad tobą się ulitowałem, mówi Pan, twój Odkupiciel.

Dzieje się ze Mną tak, jak za dni Noego, kiedy przysiągłem, że wody Noego nie spadną już nigdy na ziemię; tak teraz przysięgam, że się nie rozjątrzę na ciebie ani cię gromić nie będę. Bo góry mogą się poruszyć i pagórki się zachwiać, ale miłość moja nie odstąpi ciebie i nie zachwieje się moje przymierze pokoju, mówi Pan, który ma litość nad tobą.

O nieszczęśliwa, wichrami smagana, niepocieszona! Oto ja osadzę twoje kamienie na malachicie i fundamenty twoje na szafirach. Uczynię blanki twych murów z rubinów, bramy twoje z górskiego kryształu, a z drogich kamieni – całe obramowanie twych murów. Wszyscy twoi synowie będą uczniami Pana, wielka będzie szczęśliwość twych dzieci.

Będziesz mocno osadzona na sprawiedliwości. Daleka bądź od trwogi, bo nie masz się czego obawiać, i od przestrachu, bo nie ma on przystępu do ciebie.

Oto słowo Boże.

•

CZWARTE CZYTANIE

Małżonkiem twoim – Stworzyciel • Iz 54, 4a. 5-14
Siłą, która kreuje historię i stwarza na nowo Izraela, jest Boża miłość. Bóg udowadnia to nazywając swój lud “oblubienicą”.

KSIĘGA: Izajasza • AUTOR: Deutero-Izajasz • CZAS POWSTANIA: okres wygnania (586-538 r. przed Chr.) • KATEGORIA: mowa prorocka • KTO MÓWI: prorok (w imieniu Boga) •ADRESACI: Izraelici, wszystkie narody .

---

SZKOŁA IZAJASZA • Przypomnijmy: najdłuższa spośród ksiąg Starego Testamentu Księga Izajasza to w istocie trzy księgi, którym przypisuje się różnych autorów i odmienny czas powstania. Adresatami każdej z części są Izraelici w zmieniających się okolicznościach historii zbawienia. W zeszłym tygodniu słyszeliśmy trzecią część, najpóźniejszą, powstałą już po powrocie z wygnania • Pierwsza część (Iz 1-39) powstałą przed wygnaniem babilońskim, za czasów panowania bezbożnego króla Achaza (735-715 r. przed Chr.) oraz jego syna, wiernego reformatora Ezechiasza (715-698 r. przed Chr.). 

POCIESZENIE • Jednak dziś usłyszymy fragment drugiej części księgi Izajasza (rozdziały 40-55). Jest skierowana do Izraelitów na wygnaniu. Jej autorem jest Drugi Izajasz (Deutero-Izajasz), prawdopodobnie uczeń wielkiego Izajasza. Głosi on radykalny monoteizm oraz przedstawia zbawienie przychodzące przez cierpienia tajemniczego Sługi Jahwe • Powstała ona podczas niewoli babilońskiej (586-538 r. przed Chr.) i, w przeciwieństwie do poprzedniej, mającej charakter ostrzeżenia, przez swój charakter nazywana jest Księgą Pocieszenia. Zawiera ona słowa otuchy, kierowane do ludu pozostającego na obczyźnie. Bóg – jak czynił to już wielokrotnie w przeszłości – jeszcze raz ulituje się nad swym ludem. Na horyzoncie rysuje się już cud Nowego Wyjścia. 

BIBLIJNY INSIDER

---

• Stwórca i Zbawca • Drugi Izajasz, uczeń ze szkoły proroka Izajasza, łączy w swej księdze prawdę o Bogu Stwórcy i tym, który kieruje historią świata. Tego twórczego połączenia Izrael dokonuje w czasie Wygnania, w Babilonii. Nasz prorok żyje w tym czasie, co kapłan, spod którego pióra wyszedł opis stworzenia świata (Rdz 1). Podobnie jak on odkrywa nicość bóstw babilońskich, za którymi stoi potężna machina imperium. Tylko Jahwe jest Bogiem. On, Bóg Stworzyciel, panuje nad historią. Tak jak kapłan używał czasownika bara dla opisania dzieła stworzenia w Rdz 1, tak Drugi Izajasz używa go dla opisania Boga kreującego historię. 

• Cud Nowego Stworzenia • Odkupienie Izraela, odpuszczenie jego grzechów i wyprowadzenie go z niewoli to nowe stworzenie (Iz 41,20; 45,8; 48,7).Izraelici powrócą do swojej ojczyzny (43,5; 49,17.22). Jerozolima i świątynia zostaną odbudowane (44,28; 45,13; 52,9; 54,11). Nowa Jerozolima będzie musiała powiększyć swoją powierzchnię, aby pomieścić mieszkańców (Iz 54,1). Zbawienie upadłego narodu jest cudem większym niż dzieło stworzenia. Tam Bóg miał do dyspozycji surowy, ale czysty materiał. Tu tworzy nowy lud oczyszczając go z zepsucia i starości grzechu.

• Miłość • Siłą, która kreuje historię i stwarza na nowo Izraela jest Boża miłość. On jest Oblubieńcem, który na nowo przyjmuje niewierną oblubienicę. On jest goelem Izraela, jego najbliższym krewnym, który ma obowiązek ratować swą rodzinę. On wraca do żony swej młodości, żeby przygarnąć ją z ogromną miłością. Na krótko ukrył przed nią swoje oblicze, żeby powrócić do niej z wieczystą miłością. Prorok zapowiada tu wiecznie trwałe przymierze Boga z Jerozolimą, którego fundamentem będzie Boża miłość. Ona i Boże przymierze pokoju nie odstąpią już od Izraela. Prędzej poruszą się góry i pagórki. To jedna z najpiękniejszych zapowiedzi prorockich, która znajdzie swoje wypełnienie w Jezusie i wiecznym Przymierzu Miłości, jakie Bóg zawrze z Nim z całą ludzkością. 

CZY WIESZ, ŻE…

---

• Goel. W Starym Testamencie goel גאל  oznacza najbliższego krewnego, na którym spoczywa obowiązek pomsty za przelaną krew członków rodziny (Lb 35,19; Pwt 19,6-12; Joz 20,2-5. 9; 2 Sam 14,11). To także ktoś, kto troszczy się o sytuację materialną swoich bliskich, wykupując ich z niewoli (Kpł 25,23-24.39-55), odkupując ich mienie (Kpł 25,25, Jer 32,6-15), czy wzbudzenie potomstwa zmarłemu krewnemu (Rut 3,12; 4,1-6). v  Termin jest także odnoszony do Boga wybawiającego Izraela z niewoli Egipskiej (Wj 6,6, 15,13; Ps 74,2; 77,16) czy sprowadzającego z Wygnania (Jer 50,34) (Iz 43,1, 44,6. 24, 48,20, 52,9). Stosuje się go także mówiąc o Jahwe, który wybawia wierzącego od śmierci (Ps 103,4; Lam 3,58).

---

(Ps 30 (29), 2 i 4. 5-6. 11-12a i 13b)

Refren: Sławię Cię, Panie, bo mnie wybawiłeś. Sławię Cię, Panie, bo mnie wybawiłeś *  i nie pozwoliłeś mym wrogom naśmiewać się ze mnie. Panie, mój Boże, †  z krainy umarłych wywołałeś moją duszę *  i ocaliłeś mi życie spośród schodzących do grobu. Śpiewajcie psalm, wszyscy miłujący Pana, *  i pamiętajcie o Jego świętości. Gniew Jego bowiem trwa tylko przez chwilę, †  a Jego łaska przez całe życie. *  Płacz nadchodzi z wieczora, a rankiem wesele. Wysłuchaj mnie, Panie, zmiłuj się nade mną, *  Panie, bądź moją pomocą. Zamieniłeś w taniec mój żałobny lament, * Boże mój i Panie, będę Cię sławił na wieki.

•

CZWARTY PSALM 

Kraina umarłych • Ps 30 (29), 2 i 4. 5-6. 11-12a i 13b

Bóg wyzwala błądzących w krainie umarłych. “Zamieniłeś w taniec mój żałobny lament”.

PSALM 30 • AUTOR: anonimowy lewita (wg starożytnej tradycji – Dawid) • CZAS POWSTANIA: przedwygnaniowy

---

CUDOWNE OCALENIE • Dziękczynienie po śmiertelnym niebezpieczeństwie – tak zatytułowany jest Psalm 30 w Biblii Tysiąclecia. Należy do gatunku modlitwy dziękczynienia jednostki (hebr. todah). Psalmy tego typu wykonywano w świątyni jerozolimskiej, dziękując Bogu za cudowną interwencję, składając Mu ofiarę i ucztując z bliskimi • Mówi o doświadczeniu człowieka cudem ocalonego od śmierci, który dziękuje Bogu za wybawienie. Jakiego  niebezpieczeństwa uniknął? Z treści psalmu tego nie wiemy dokładnie, może było to • zagrożenie zewnętrzne, np. od ludzi (Nie pozwoliłeś mym wrogom naśmiewać się ze mnie) • może groźna choroba (Tyś mnie uzdrowił) • a może też choroba duchowa (Z krainy umarłych wywołałeś… Ocaliłeś mi życie spośród schodzących do grobu).

GORSZE NIŻ ŚMIERĆ • Wysłuchamy fragmentów Psalmu 30. Wybrano te wersety, które nawiązują do tematu Liturgii Słowa. Pokazują, że istnieje jeszcze inna śmierć, gorsza. Człowiek, w pełni sił i zdrowia, w rzeczywistości może błądzić w krainie umarłych. Ale Bóg i z takiej śmierci wybawia.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

nie pozwoliłeś mym wrogom naśmiewać się ze mnie

Z krainy umarłych wywołałeś moją duszę

---

Iz 55,1-11

Nowe i wieczne przymierze

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Tak mówi Pan:

«Wszyscy spragnieni, przyjdźcie do wody, przyjdźcie, choć nie macie pieniędzy! Kupujcie i spożywajcie, dalejże, kupujcie bez pieniędzy i bez płacenia za wino i mleko!

Czemu wydajecie pieniądze na to, co nie jest chlebem? I waszą pracę – na to, co nie nasyci? Słuchajcie Mnie, a jeść będziecie przysmaki i dusza wasza zakosztuje tłustych potraw.

Nakłońcie uszu i przyjdźcie do Mnie, posłuchajcie Mnie, a dusza wasza żyć będzie. Zawrę z wami wieczyste przymierze; niezawodne są łaski dla Dawida. Oto ustanowiłem go świadkiem dla ludów, dla ludów wodzem i rozkazodawcą. Oto zawezwiesz naród, którego nie znasz, i ci, którzy cię nie znają, przybiegną do ciebie ze względu na Pana, twojego Boga, przez wzgląd na Świętego Izraela, bo On ci dodał chwały.

Szukajcie Pana, gdy się pozwala znaleźć, wzywajcie Go, dopóki jest blisko. Niechaj bezbożny porzuci swą drogę i człowiek nieprawy swoje knowania. Niech się nawróci do Pana, a Ten się nad nim zmiłuje, do Boga naszego, gdyż hojny jest w przebaczaniu. Bo myśli moje nie są myślami waszymi ani wasze drogi moimi drogami – mówi Pan.

Bo jak niebiosa górują nad ziemią, tak drogi moje – nad waszymi drogami i myśli moje – nad myślami waszymi. Zaiste, podobnie jak ulewa i śnieg spadają z nieba i tam nie powracają, dopóki nie nawodnią ziemi, nie użyźnią jej i nie zapewnią urodzaju, tak iż wydaje nasienie dla siewcy i chleb dla jedzącego, tak słowo, które wychodzi z ust moich, nie wraca do Mnie bezowocne, zanim wpierw nie dokona tego, co chciałem, i nie spełni pomyślnie swego posłannictwa».

Oto słowo Boże.

•

PIĄTE CZYTANIE 

Bóg jak kupiec • Iz 55,1-11

Bóg w dość zaskakującym wcieleniu – na targowisku, wśród sprzedających. Różni się od nich, bo nie każe płacić, co więcej, pyta o sens kupowania rzeczy niepotrzebnych.

KSIĘGA: Izajasza • AUTOR: Deutero-Izajasz • CZAS POWSTANIA: okres wygnania (586-538 r. przed Chr.) • KATEGORIA: mowa prorocka • KTO MÓWI: prorok (w imieniu Boga) • ADRESACI: Izraelici

---

KSIĘGA POCIESZENIA CD. • Piąte czytanie, podobnie jak czwarte, pochodzi z Księgi Izajasza, a nawet z tej samej jej części, Księgi Pocieszenia. Tym razem usłyszymy końcowy fragment Księgi Pocieszenia. 

KONTEKST • Klęski, które dotknęły Izrael, były przez proroków jednoznacznie interpretowane: to wynik grzechu, nieposłuszeństwa wobec Boga. “Bóg nas opuścił” – takie poczucie pogłębiało się w sercach Izraelitów. Stąd interwencja proroka • Rozdział 55 ogłasza wspaniałą przyszłość dla tkwiącej jeszcze w mrokach kary i zniszczenia Jerozolimy. Tym, którzy w obcej ziemi płacą za wodę – Bóg za darmo ofiarowuje wino i mleko, symbol dostatku i Nowej Ziemi Obiecanej 

TARGOWISKO • Usłyszymy fragment z ostatniego rozdziału Księgi Pocieszenia. Zwróćmy uwagę na charakterystyczne wołanie rozpoczynające odczytywany fragment. To wołanie przypominające głos kupca na targowisku, wzywających do kupowania ich produktów. Jednak oferta tego Kupca różni się znacząco od innych.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Szukajcie Pana

Kupujcie bez pieniędzy!

Czemu wydajecie pieniądze na to, co nie jest chlebem?

BIBLIJNY INSIDER

---

• Targowisko • Wołanie, przypominające do złudzenia głos kupców na targowisku: prorok stawia nam przed oczyma obraz wschodniego bazaru, podobnego do tych w Jerozolimie, Bagdadzie czy Stambule, falującego kolorowym tłumem, rozedrganego potokiem słów wzajemnie przekrzykujących się przekupniów • Jeden z nich oferuje przechodniom towar cenny, biorąc pod uwagę suchy i upalny klimat Palestyny – wodę. Nawołuje wszystkich spragnionych, nawet tych pozbawionych pieniędzy, aby przyszli do niego. Zachęca wręcz do kupowania bez płacenia. Takiego sprzedającego ludzie Wschodu uznaliby za szaleńca.

• Jahwe – sprzedawca • Zaraz potem padają jednak słowa, które każą się zastanowić, kim naprawdę jest ten kupiec i jakie skarby skrywa. Mówi on do przepływających tłumów: Czemu wydajecie pieniądze na to, co nie jest chlebem, a waszą pracę na to, co nie nasyci? • Ton tych słów nie pasuje do zwykłego handlarza i do targowiska. W ten stanowczy sposób zwykł przemawiać tylko Jeden, którego Izrael nazywał swoim Ojcem. Izajasz odważył się postawić w roli kupca Boga Izraela. Jahwe – Kupiec, kieruje do nas pełne wyrzutu pytanie: Dlaczego tak lekkomyślnie trwonicie swój życiowy kapitał?

• Specjaliści od marketingu • “Nie, Panie, tu nie musisz się lękać. W tej kwestii Twoje obawy są płonne, a rady zbyteczne. Przypominamy Ci, że to MY jesteśmy specjalistami od zysku i sukcesu. Ty jesteś budowniczym światów przyszłych, oddalonych stąd o nieskończone przestrzenie. My opanowaliśmy sztukę życia na ziemi. Wiemy jak maksymalizować korzyści i powiększać przyjemności, wznosimy światy z piasku, które utrwalamy naszą myślą i wysiłkiem. I będziemy te światy wypełniali miłością, która jedyna daje szczęście, miłością namiętną, miłością niespokojną, miłością kruchą • Odkryjemy nowe  źródła nadziei, które ożywią nasze cywilizacje, wyznaczymy sobie cele, które będziemy konsekwentnie realizować. Aż wreszcie sprawimy, że nasze światy z piasku zyskają mury tak potężne jak Twoje światy, będą tak samo trwałe. Będziemy ludźmi sytymi życia, tak jak Ty jesteś syty wieczności”

• Głód i pragnienie serca • Ale nawet zamknięty w swych potężnych murach nie zdołasz powstrzymać słów, powracających niczym wyrzut sumienia: “Chleb, którym chciałeś nakarmić siebie i swych ukochanych to garść popiołu i martwe kamienie. Praca, którą wznosiłeś swoje światy okazała się energią skierowaną w próżnię” • Głodu i pragnienia serca nie uciszysz nauką, karierą, pieniędzmi, nawet najpiękniejszą ludzką miłością. Nosisz w sobie nieogarnione przestrzenie, które wołają o wypełnienie równie nieogarnioną Obecnością. Istnieją w tobie nieodkryte światy, które przyzywają Tego, z którego ręki wyszły, błogosławiącego Stwórcę. Bóg jest Tym, który odpowiada na wołanie spragnionego ludzkiego serca. Wszyscy spragnieni prawdziwej, trwałej Miłości, przyjdźcie; wszyscy spragnieni wiary głębszej niż tradycyjny obowiązek, przyjdźcie; wszyscy spragnieni nadziei, która utrzyma na sobie ciężar ludzkiego życia, przyjdźcie i pijcie wodę, która jest Słowem Boga. 

• Słowo • Ono jest jak ulewa, która przywraca życie człowiekowi porównanemu do pustyni. Działa w naszej ludzkiej historii, jest niezawodne i skuteczne (55,10-11), nieogarnione ludzkim umysłem (55,8-9). Ono karmi nas w liturgii; nas, pełnych ziemskiego chleba, głodnych prawdziwego chleba. 

LINKI

---

Szukajcie Pana, gdy się pozwala znaleźć, wzywajcie Go, dopóki jest blisko (Iz 55,6)

• Motyw szukania Pana to klasyczny temat proroków. Sugeruje on, że Bóg ukrywa się w ludzkim świecie i w ludzkiej historii:

Iz 45,19: Nie przemawiałem potajemnie, w ciemnym zakątku ziemi. Nie powiedziałem potomstwu Jakuba: Szukajcie Mnie nieskutecznie! Ja jestem Pan, który mówi to, co słuszne, oznajmia to, co godziwe.

Iz 58,2: Szukają Mnie dzień za dniem, pragną poznać moje drogi, jak naród, który kocha sprawiedliwość i nie porzuca prawa swego Boga.

Jer 50,4: W owych dniach i owym czasie – wyrocznia Pana – przyjdą synowie Izraela wraz z synami Judy. Będą szli nieustannie z płaczem, szukając Pana, swego Boga.

So 1,4-6: I wyciągnę rękę przeciwko Judzie i przeciw wszystkim mieszkańcom Jeruzalem, i wytępię… tych, którzy się odwracają od Pana, i którzy Pana nie szukają i nie pytają o Niego.

So 2,3: Szukajcie Pana, wszyscy pokorni ziemi, którzy wypełniacie Jego nakazy…

• Dynamika relacji z Panem przypomina relację ukochanego z Pieśni nad Pieśniami, który chce być wytęskniony i odnaleziony przez ukochaną:

Pnp 3,1-5: Na łożu mym nocą szukałam umiłowanego mej duszy, szukałam go, lecz nie znalazłam. Wstanę, obejdę miasto po ulicach i placach, szukać będę ukochanego mej duszy. Szukałam go, lecz nie znalazłam.

• Szukanie Pana to, według proroków, droga do pełni życia:

Am 5,4-6: Szukajcie Mnie, a żyć będziecie… Szukajcie Pana, a żyć będziecie

---

5 PSALM RESPONSORYJNY Iz 12, 2. 3 i 4bcd. 5-6 (R.: por. 3)

Refren: Będziecie czerpać ze zdrojów zbawienia. Oto Bóg jest moim zbawieniem! *  Jemu zaufam i bać się nie będę.  Pan jest moją pieśnią i mocą, *  i On stał się moim zbawieniem. Wy zaś z weselem czerpać będziecie wodę *  ze zdrojów zbawienia. Chwalcie Pana, wzywajcie Jego imienia! †  Ukażcie narodom Jego dzieła, *  przypominajcie, że Jego imię jest chwalebne. Śpiewajcie Panu, bo czynów wspaniałych dokonał! *  I cała ziemia niech o tym się dowie. Wznoś okrzyki i wołaj radośnie, mieszkanko Syjonu, *  bo wielki jest wśród ciebie Święty Izraela.

•

PIĄTY PSALM

Pan jest pieśnią • Iz 12, 2. 3 i 4bcd. 5-6

Nieczęsto się zdarza, by psalm responsoryjny nie pochodził z Księgi Psalmów. Dziś usłyszymy psalm wdzięczności z Księgi Izajasza.

KSIĘGA: Izajasza • AUTOR: Izajasz • CZAS POWSTANIA: ok. 700 przed Chr. • KATEGORIA: hymn, modlitwa uwielbienia • KTO MÓWI: prorok

---

PSALM U IZAJASZA • Psalm, który usłyszymy, nie pochodzi z Księgi Psalmów, lecz z Księgi Izajasza. Pochodzi jednak z pierwszej części księgi, czyli tej autorstwa samego Izajasza, z części, które obfitują w wiele proroctw mesjańskich, zapowiadających przyjście idealnego króla. Fragment ten nosi nazwę Księgi Emmanuela (>> Iz 6-12). U jej końca został włączony psalm, pełniący rolę zakończenia Księgi Emmanuela.

HYMN WDZIĘCZNOŚCI • To właśnie ten psalm usłyszymy w liturgii. To hymn wdzięczności udręczonego człowieka, któremu Bóg pomógł i którego wyzwolił • Zwróćmy uwagę na powody do radości, które wymienia autor psalmu.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Bóg jest moim zbawieniem

uczynił wzniosłe rzeczy

Wielki jest pośród ciebie, Święty Izraela

---

(Ba 3, 9-15. 32 – 4, 4)

Czytanie z Księgi proroka Barucha

Bądź posłuszny, Izraelu, przykazaniom życiodajnym, nakłoń ucha, by poznać mądrość. Cóż się to stało, Izraelu, że jesteś w kraju nieprzyjaciół, wynędzniały w ziemi obcej, uważany za nieczystego na równi z umarłymi, zaliczony do tych, co schodzą do Otchłani? Opuściłeś źródło mądrości. Gdybyś chodził po drodze Bożej, mieszkałbyś w pokoju na wieki. Naucz się, gdzie jest mądrość, gdzie jest siła i rozum, a poznasz równocześnie, gdzie jest długie i szczęśliwe życie, gdzie jest światłość dla oczu i pokój. Lecz któż znalazł jej miejsce lub kto wszedł do jej skarbców? Lecz zna ją Wszechwiedzący i zbadał ją swoim rozumem. Ten, który na czas bezkresny urządził ziemię i napełnił ją stworzeniami czworonożnymi, wysłał światło, i poszło, wezwał je, a ono posłuchało Go z drżeniem. Gwiazdy radośnie świecą na swoich strażnicach. Wezwał je. Odpowiedziały: «Jesteśmy». Z radością świecą swemu Stwórcy. On jest Bogiem naszym. I żaden inny nie może z Nim się równać. Zbadał wszystkie drogi mądrości i dał ją słudze swemu, Jakubowi, i Izraelowi, umiłowanemu swojemu. Potem ukazała się ona na ziemi i zaczęła przebywać wśród ludzi. Tą mądrością jest księga przykazań Boga i Prawo trwające na wieki. Wszyscy, którzy się go trzymają, żyć będą. Którzy je zaniedbują, pomrą. Nawróć się, Jakubie, trzymaj się go, chodź w blasku jego światła! Nie dawaj chwały swojej obcemu ani innemu narodowi twych przywilejów! Szczęśliwi jesteśmy, o Izraelu, że znane nam to, co się Bogu podoba.

Oto słowo Boże.

•

SZÓSTE CZYTANIE

Trzymaj się Boga • Ba 3, 9-15. 32–4, 4

Dla ocalonych najważniejszym wydarzeniem jest moment ocalenia. A jednak później musi nastąpić coś bardziej kluczowego: nieustanna wierność Bożemu przymierzu.

KSIĘGA: Barucha • AUTOR: Baruch i anonimowy Izraelita • CZAS POWSTANIA: VI—III w. przed Chr. • KATEGORIA: pieśń

---

BARUCH • Między dwiema monumentalnymi księgami prorockimi Starego Testamentu – Jeremiasza i Ezechiela – kryją się dwie krótkie księgi: Lamentacje i Księga Barucha. Autorem drugiej z nich jest Baruch, przyjaciel i sekretarz Jeremiasza. Od niego na pewno pochodzą dwa pierwsze rozdziały, a pozostałe? Nie do końca wiadomo. Do naszych czasów księga zachowała się jedynie w języku greckim, stąd brak jej w hebrajskim kanonie pism świętych. Po powrocie z wygnania babilońskiego dzieło było prawdopodobnie używane przez wspólnotę podczas liturgii pokutnej • Na księgę składają się • modlitwa pokutna w stylu synagogalnym (>> Ba 1,15-3,8), • nauka o Prawie (>> Ba 3,9 – Ba 4,4), • wyznanie Jerozolimy (>>Ba 4,5 – Ba 5,9) oraz • list Jeremiasza o marności bożków (>> Ba 6).

MĄDROŚĆ I PRAWO • Druga część Księgi Barucha zawiera typowe dla Izraela po Wygnaniu utożsamienie Prawa Bożego z Mądrością. Źródło Mądrości bije głęboko w Bogu i jest ono dla ludzi niedostępne (Hi 28,1-28) • Na szczęście Bóg sam wskazał do niego drogę i objawił swoją Mądrość w Prawie (Syr 24,19-23). Izrael porzuciwszy je znalazł się w obcej ziemi, przeklęty, zstępujący do Otchłani, martwy. Może jednak powrócić do życia, jeśli wróci do przestrzegania Bożego Prawa. 

NOWE PRAWO • Usłyszymy fragment Księgi Barucha, wezwanie, które Żydzi potraktowali bardzo poważnie po powrocie z Babilonii. Całe swoje życie jako narodu oparli o przestrzeganie Prawa. Najgorliwsi w jego zachowywaniu staną się faryzeusze czasów Jezusa, którzy wierzyli, że wiernością Prawu przygotują przyjście Mesjasza. Mesjasz przyszedł do takiego właśnie, (w ideale) gorliwie zachowującego Prawo Izraela. Przyszedł, nie po to, żeby znieść Prawo, lecz, żeby wypełnić je miłością. On jest Prawem i Mądrością Bożą chrześcijanina.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

On jest Bogiem naszym. I żaden inny nie może z Nim się równać.

Szczęśliwi jesteśmy, o Izraelu, że znane nam to, co się Bogu podoba.

---

6 PSALM RESPONSORYJNY

Ps 19 (18), 8-9. 10-11 (R.: por. J 6, 68c)

Refren: Słowa Twe, Panie, dają życie wieczne. Prawo Pańskie jest doskonałe i pokrzepia duszę, *  świadectwo Pana jest pewne, nierozważnego uczy mądrości. Jego słuszne nakazy radują serce, * jaśnieje przykazanie Pana i olśniewa oczy. Bojaźń Pana jest szczera i trwa na wieki, *  sądy Pana prawdziwe, wszystkie razem słuszne. Cenniejsze nad złoto, nad złoto najczystsze, *  słodsze od miodu płynącego z plastra.

•

SZÓSTY PSALM

Prawo doskonałe • Ps 19,8-11

PSALM 116 • AUTOR: Dawid/lewita • CZAS POWSTANIA: okres monarchii

---

O PSALMIE • Psalm 19 należy do gatunku hymnu (hebr. tehilla), bezinteresownej modlitwy uwielbienia. To typowy rodzaj modlitw zanoszonych w okresie przed niewolą. Hymny zakorzenione są w kulcie • Święta obchodzone uroczyście w świątyni stwarzały specyficzny klimat jedności i uwielbienia Jahwe. W Psalmie 19 wierzący wychwala najpierw Boże dzieło stworzenia, tchnące porządkiem i harmonią (ww. 2-7) • Następnie przechodzi do Prawa Bożego, które podobny porządek wprowadza w ludzkie życie (ww. 8-11) • Ostatnia część psalmu to modlitwa sprawiedliwego, który krocząc drogami Prawa, prosi Boga, aby ustrzegł go od grzechu.

WAGA PRAWA • Usłyszymy dziś środkową strofę psalmu, która zachwala Prawo Pańskie. Nowy duch wstępuje w zmęczonego człowieka, prowadzi niedoświadczonych, rozradowuje serce i oświeca oczy. Wierzący znajduje w Prawie Pana skarb cenniejszy od najczystszego złota. Jest ono pokarmem słodszym niż świeży miód płynący z plastra. 

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Świadectwo Pana jest pewne, nierozważnego uczy mądrości

Bojaźń Pana jest szczera i trwa na wieki

---

Nowe serce i nowy duch

Czytanie z Księgi proroka Ezechiela

Pan skierował do mnie te słowa:

«Synu człowieczy, kiedy dom Izraela mieszkał na swojej ziemi, wówczas splugawili ją swym postępowaniem i swymi czynami. Wtedy wylałem na nich swe oburzenie z powodu krwi, którą w kraju przelali, i z powodu bożków, którymi go splugawili. I rozproszyłem ich pomiędzy pogańskie ludy, i rozpierzchli się po krajach, osądziłem ich według postępowania i czynów. W ten sposób przyszli do ludów pogańskich i tam, dokąd przybyli, bezcześcili święte imię moje, podczas gdy mówiono o nich: „To jest lud Pana, musieli się oni wyprowadzić ze swego kraju”. Wtedy zatroszczyłem się o święte me imię, które oni, Izraelici, zbezcześcili wśród ludów pogańskich, do których przybyli.

Dlatego mów do domu Izraela: Tak mówi Pan Bóg: Nie z waszego powodu to czynię, domu Izraela, ale dla świętego imienia mojego, które bezcześciliście wśród ludów pogańskich, do których przyszliście. Chcę uświęcić wielkie imię moje, które zbezczeszczone jest pośród ludów, zbezczeszczone przez was pośród nich, i poznają ludy, że Ja jestem Pan – mówi Pan Bóg – gdy okażę się Świętym względem was przed ich oczami.

Zabiorę was spośród ludów, zbiorę was ze wszystkich krajów i przyprowadzę was z powrotem do waszego kraju, pokropię was czystą wodą, abyście się stali czystymi, i oczyszczę was od wszelkiej zmazy i od wszystkich waszych bożków.

I dam wam serca nowe i ducha nowego tchnę do waszego wnętrza, zabiorę wam serca kamienne, a dam wam serca z ciała. Ducha mojego chcę tchnąć w was i sprawić, byście żyli według mych nakazów i przestrzegali przykazań, i według nich postępowali. Wtedy będziecie mieszkać w kraju, który dałem waszym przodkom, i będziecie moim ludem, a Ja będę waszym Bogiem».

Oto słowo Boże.

•

SIÓDME CZYTANIE

Powrót do życia • Ez 36, 16-17a. 18-28
Wizja niczym w filmie puszczonym od tyłu: suche kości stają się żywym organizmem. To zapowiedź wyzwolenia Izraela. I zmartwychwstania.

KSIĘGA: Ezechiela • AUTOR: Ezechiel • CZAS POWSTANIA: Na wygnaniu w Babilonii (586‒538 r. przed Chr.) i po powrocie (redakcja) • KATEGORIA: wizja prorocka

---

PROROCTWO I APOKALIPSA • Trzecia z wielkich ksiąg prorockich (obok Izajasza i Jeremiasza) różni się od poprzednich klasycznych proroctw tym, że spotykamy tu także elementy apokaliptyki. Do proroctwa należy ścisły związek wyroczni z sytuacją historyczną, wielkie tematy miłości Boga i grzechu ludu, niewiernej Oblubienicy oraz różne tzw. wyrocznie. Do apokaliptyki nawiązują wizje rydwanu, doliny suchych kości oraz wizje nowej świątyni i miasta świętego. Księga dzieli się na wprowadzenie i trzy części • wstęp (1‒3) to opis powołania Ezechiela • część pierwsza (4‒24) – wyrocznie przeciw Jerozolimie • część druga (25‒32) – mowy przeciw narodom pogańskim • część trzecia (33‒48) – wyrocznie zapowiadające odrodzenie Izraela. Ezechiel adresuje swe wyrocznie do Izraelitów przebywających na wygnaniu w Babilonii.

WIZJA O WYSCHŁYCH KOŚCIACH • W Księdze Ezechiela dominują wizje prorockie – to najczęściej spotykany tu gatunek literacki. Najciekawszą spośród wielu wizji trzeciej części Księgi Ezechiela jest ta o wyschłych kościach opisana w rozdziale 37. To właśnie element apokaliptyki. Ezechiel znalazł się w dolinie pełnej kości. Były zupełnie wyschłe. Bóg zwrócił się do Ezechiela z pytaniem: Czy te kości powrócą do życia? I stała się rzecz niezwykła, można by rzec, proces gnicia ciał ludzkich odtworzony niejako od tyłu: [O]to powstał szum i trzask, i kości jedna do drugiej zbliżały się do siebie. […] [P]owróciły ścięgna i wyrosło ciało, a skóra pokryła je z wierzchu, […] duch wstąpił w nich, a ożyli i stanęli na nogach.

ZAPOWIEDŹ • Fragment, który usłyszymy, to słowa Boga skierowane do Ezechiela tuż po tej wizji. Zwróćmy uwagę, że Bóg zapowiada w tej wizji odzyskanie życia przez naród Izraelski: powrót z niewoli do wolnego kraju. Jest jednakże również drugie dno tego proroctwa: to zapowiedź wydobycia z grobów, zwycięstwa nad śmiercią.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Oto otwieram wasze groby i wydobywam was z grobów, ludu mój

Udzielę wam mego ducha, byście ożyli, i powiodę was do kraju waszego

Udzielę wam mego ducha po to, byście ożyli

BIBLIJNY INSIDER

---

• GRÓB IZRAELA • Adresaci Ezechiela, słuchając tych słów i patrząc na wizję, odnosili ją do historycznej sytuacji, w której się znaleźli: Izrael, utraciwszy niepodległość oraz Jerozolimę wraz ze Świątynią, znalazł się w obcej, nieczystej ziemi. Symbolizuje ją grób, który zamknął się nad nimi. Ponieważ na tym etapie Żydzi nie wierzą jeszcze w życie zmartwychwstałe, grób wydaje się końcem ich historii i relacji z Panem. Wielu mówi, że powrót jest niemożliwy.

• GRÓB OTWARTY • Bóg przekonuje, że nowe życie i przyszłość wciąż stoją przed nimi otworem, ponieważ to on sam otworzy ich symboliczny grób niewoli, sprowadzi ich do Ziemi Obiecanej, da im Ducha i nowe serce, które umożliwi im słuchanie Jego Słowa i odnowienie Przymierza. Obietnica otwartego grobu wypełni się już wkrótce, kiedy w 538 r. Cyrus pozwoli Izraelitom na powrót do ojczystej ziemi i odbudowę Świątyni.

• ZMARTWYCHWSTANIE • Co ciekawe, ani komentatrzy żydowscy, ani autorzy Nowego Testamentu nie używali tekstu Ez 37 dla wyprowadzenia zeń prawdy o zmartwychwstaniu wierzących. Czytając jednak Biblię w perspektywie kanonicznej, w wizji Ezechiela można dostrzec zapowiedź Ducha Zmartwychwstałego, który złamie moc śmierci i rzeczywiście wyprowadzi nas z grobów. O takim Duchu pisze też Paweł w Liście do Rzymian, w ósmym rozdziale. Bibliści twierdzą, że inspiracją dla Pawłowego Ducha przemiany moralnej z Rzymian 8 jest wizja Ezechielowa (36,26-27). Być może Paweł ma także przed oczyma następny, 37 rozdział Ezechiela i dolinę wyschłych kości. U Ezechiela jesteśmy już o włos od Nowego Testamentu, Zmartwychwstania Chrystusa oraz każdego i każdej z nas. 

---

ÓSME CZYTANIE (EPISTOŁA) Rz 6, 3-11

Nowe życie

Czytanie z Listu Świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:

My wszyscy, którzy otrzymaliśmy chrzest zanurzający w Chrystusa Jezusa, zostaliśmy zanurzeni w Jego śmierć. Zatem przez chrzest zanurzający nas w śmierć zostaliśmy razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my postępowali w nowym życiu – jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca.

Jeżeli bowiem przez śmierć, podobną do Jego śmierci, zostaliśmy z Nim złączeni w jedno, to tak samo będziemy z Nim złączeni w jedno przez podobne zmartwychwstanie.

To wiedzcie, że dla zniszczenia ciała grzesznego dawny nasz człowiek został z Nim współukrzyżowany po to, byśmy już dłużej nie byli w niewoli grzechu. Kto bowiem umarł, został wyzwolony z grzechu.

Otóż, jeżeli umarliśmy razem z Chrystusem, wierzymy, że z Nim również żyć będziemy, wiedząc, że Chrystus, powstawszy z martwych, już więcej nie umiera, śmierć nad Nim nie ma już władzy. Bo to, że umarł, umarł dla grzechu tylko raz, a że żyje, żyje dla Boga. Tak i wy rozumiejcie, że umarliście dla grzechu, żyjecie zaś dla Boga w Chrystusie Jezusie.

Oto słowo Boże.

•

ÓSME CZYTANIE (EPISTOŁA)

Zanurzeni w śmierć • Rz 6, 3-11
Umrzeć, aby żyć. Jak to możliwe? Tłumaczy to święty Paweł, pokazując, że śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa otworzyły nam wszystkim drogę do nowego życia.

KSIĘGA: List do Rzymian • NADAWCA: św. Paweł • ADRESACI: mieszkańcy Rzymu • CZAS POWSTANIA: 57-58 r. • MIEJSCE POWSTANIA: Korynt

---

EWANGELIA O USPRAWIEDLIWIENIU • Paweł jeszcze nie znał Rzymu, kiedy pisał do jego mieszkańców. Przybył tam dwa lata po powstaniu tego listu. Rzymianom głosi ewangelię: pisze do wspólnoty znajdującej się w stolicy imperium, w sercu antycznego świata, bo Rzym ma być kołem zamachowym dla głoszonej przez Pawła ewangelii o usprawiedliwieniu z wiary w Chrystusa.

WYKŁAD TEOLOGICZNY • List ma charakter wykładu teologicznego, choć często jest polemiczny. Liczne pytania stawiane przez Apostoła Narodów, na które potem odpowiada, to prawdopodobnie prawdziwe wątpliwości i oskarżenia rzucane przez oponentów pod jego adresem.

NOWE ŻYCIE • Usłyszymy fragment listu opisujący nowe życie w Chrystusie. We wcześniejszych rozdziałach Paweł tłumaczył, na czym polega wartość śmierci Chrystusa, która przewyższyła inne źródła usprawiedliwienia. Zauważmy argumentację Pawła, który wyjaśnia, w jaki sposób droga każdego z nas, przez śmierć, prowadzi do życia.

NAJWAŻNIEJSZE CYTATY

---

Jeżeli umarliśmy razem z Chrystusem, WIERZYMY, że z Nim również żyć będziemy

BIBLIJNY INSIDER

---

• Przez śmierć • Kto decyduje się pójść za Jezusem, musi liczyć się z tym, że pozna nie tylko rzeczywistość nowego życia w Nim. Przed uczniem staje także, a może przede wszystkim, perspektywa śmierci, w którą musi się zanurzyć. O niej właśnie przypomina Paweł Rzymianom. Stając nad przepaścią wiary, uczymy się, że aby dotrzeć do prawdziwego Życia, które tryska ze źródła Jezusa, musimy najpierw przejść przez śmierć, obumrzeć. Umrzeć, jak mówi św. Paweł dla swojego grzechu, aby żyć od tej pory dla Boga (Rz 6,3.11).

• Obumieranie • Jakiekolwiek obumieranie, nawet to dla grzechu, nie jest rzeczą łatwą. Grzech to nie rzeczywistość zewnętrzna, lecz rzeczywistość żyjąca i oddychająca w nas. To część naszych myśli, poruszeń serca, wypowiadanych słów i gestów. A zatem rzeczywiście obumrzeć musi część nas, jak mówi św. Paweł, „stary człowiek” w nas • Nasz egoizm, pycha, nieograniczony apetyt na wolność umierają powoli i z bólem, nigdy nie umierają do końca. To oczywiste, że ta operacja przekracza nasze ludzkie Cóż nam pozostaje w tej chwili prawdy, w której zdrowy rozsądek podpowiada nam, że zainwestowaliśmy życie w przedsięwzięcie ponad nasze siły? Wtedy pozostaje jedynie wiara, o której mówi św. Paweł: Jeżeli umarliśmy razem z Chrystusem, WIERZYMY, że z Nim również żyć będziemy (Rz 6,8). A wiara ta nie ma w sobie nic z zarozumiałej, prostej pewności.

• Życie z Ducha • Jest coś jeszcze, a właściwie Ktoś jeszcze, kto prowadzi nas przez śmierć dla grzechu do nowego życia. To Duch, o którym Paweł wiele pisze w ósmym rozdziale Listu do Rzymian. To On zdejmuje z nas potępiający wyrok Prawa i sprawia, że prawo miłości wypełnia się w naszym życiu (Rz 8,1-4). To On uczy nas myślenia i postaw Chrystusowych (Rz 8,5-8), pomaga nam dyscyplinować ciało (Rz 8,12-13), prowadzi do zmartwychwstania (Rz 8,9-11), czyni dziećmi Bożymi i dziedzicami w Chrystusie (Rz 8,14-17). On pewnie prowadzi nas do pełni chwały w Królestwie Bożym (Rz 8,23). Przez chrzest zanurzający nas w Chrystusa otrzymaliśmy także jego Ducha. Od tej pory mieszka on w nas (Rz 8,9.11) i modli się w nas (Rz 8,26-27). Odpowiada za to, abyśmy stawali się coraz bardziej podobni do Syna Bożego. Przez zjednoczenie z Nim dziś wchodzimy już w nowe życie zmartwychwstałe.  

---

(Mt 28, 1-10)

Chrystus zmartwychwstał

Słowa Ewangelii według Świętego Mateusza

Po upływie szabatu, o świcie pierwszego dnia tygodnia przyszła Maria Magdalena i druga Maria obejrzeć grób. A oto nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi. Albowiem anioł Pański zstąpił z nieba, podszedł, odsunął kamień i usiadł na nim. Postać jego jaśniała jak błyskawica, a szaty jego były białe jak śnieg. Ze strachu przed nim zadrżeli strażnicy i stali się jakby martwi.

Anioł zaś przemówił do niewiast: «Wy się nie bójcie! Gdyż wiem, że szukacie Jezusa Ukrzyżowanego. Nie ma Go tu, bo zmartwychwstał, jak zapowiedział. Przyjdźcie, zobaczcie miejsce, gdzie leżał. A idźcie szybko i powiedzcie Jego uczniom: „Powstał z martwych i oto udaje się przed wami do Galilei. Tam Go ujrzycie”. Oto, co wam powiedziałem».

Pośpiesznie więc oddaliły się od grobu, z bojaźnią i wielką radością, i pobiegły oznajmić to Jego uczniom.

A oto Jezus stanął przed nimi, mówiąc: «Witajcie!» One podeszły do Niego, objęły Go za nogi i oddały Mu pokłon.

A Jezus rzekł do nich: «Nie bójcie się! Idźcie i oznajmijcie moim braciom: niech udadzą się do Galilei, tam Mnie zobaczą».

Oto słowo Pańskie.

•

EWANGELIA

Wielka Noc • Mt 28, 1-10
Zmartwychwstanie Jezusa dokonało się w nocy. Jako jedyni oglądali je Ojciec i Duch. My zdani jesteśmy na świadectwa tego, co zobaczyli jego uczniowie.

EWANGELISTA: św. Mateusz • CZAS POWSTANIA: 70‒80 r. • KATEGORIA: wydarzenie • MIEJSCE: Jerozolima • CZAS: ok. 33 r., wiosna • BOHATEROWIE: • Maria Magdalena, Maria, anioł, Jezus • WERSJE: • Mk 16,1-7 • Łk 24,1-7  • J 20-1-9

---

ZMARTWYCHWSTANIE • Wszystkie Ewangelie, pomimo własnych charakterystyk i dzielących je różnic, w opisie tego wydarzenia są wyjątkowo zgodne. Co więcej, Zmartwychwstanie jest punktem centralnym wszystkich czterech ksiąg, celem każdej narracji • W zależności od roku (A-B-C), podczas Wigilii Paschalnej słuchamy Ewangelii o zmartwychwstaniu Marka, Łukasza bądź Mateusza. Natomiast w Niedzielę Zmartwychwstania słyszymy zawsze Ewangelię wg św. Jana 

KTO WIDZIAŁ? • Zmartwychwstanie dokonuje się gdzieś w mrokach nocy, kiedy Ojciec i Duch stanęli nad Synem i jako jedyni oglądali cud Zmartwychwstania. Nie ma ani jednego tekstu Ewangelii opisującego Zmartwychwstanie. My, ludzie, jesteśmy zdani na świadectwa jego uczniów. Wszyscy Ewangeliści opisują • świadectwo pustego grobu, a potem • spotkania ze Zmartwychwstałym.   

PUSTY GRÓB • Usłyszymy początek Ewangelii św. Mateusza o zmartwychwstaniu. Zwróćmy uwagę, że to kobiety, a nie apostołowie, staną się pierwszymi głosicielkami Zmartwychwstania, to one otrzymają przywilej i jako pierwsze zobaczą Pana.

BIBLIJNY INSIDER

---

Wreszcie nadchodzi poranek zmartwychwstania. Światło zwycięża ciemność, radość – lęk. Walkę między nimi oddaje dramatycznie Ewangelia Mateusza. 

• Noc i światło • Spośród uczniów Jezusa najwierniejszą uczennicą jest Maria Magdalena. Miłość i wierność prowadzą ją do grobu, kiedy jest jeszcze ciemno. Towarzyszy jej druga Maria. Kobiety jako jedyne pozostają Jezusowi wierne do końca. Stoją pod krzyżem. Dla nich ta historia nie może skończyć się w grobie.

• Strach i radość • Strażnicy, do tej pory pewni siebie panowie życia i śmierci, zamierają ze strachu. Kobiety, do tej pory pełne lęku, słyszą, że nie powinny się bać. Jeśli jest jeszcze w nowym świecie miejsce na strach, to jest on zarezerwowany dla wrogów Zmartwychwstałego. 

• Kobiety i mężczyźni • W świecie starożytnym nikt nie brał pod uwagę świadectwa kobiet, chyba że były majętne i dobrze urodzone. Tymczasem – we wszystkich Ewangeliach o zmartwychwstaniu – to kobiety, najmniej wiarygodne istoty, otrzymują najważniejszą misję. To one, a nie obdarzeni gwarancją wiarygodności mężczyźni, jako pierwsze mają ponieść światu Ewangelię o Zmartwychwstałym. Mają stać się Ewangelizatorami apostołów. 

• Już-jeszcze nie • Choć początkowo anioł zapowiada, że kobiety zobaczą Zmartwychwstałego dopiero w Galilei, On jednak objawia się im jeszcze tego samego dnia. Podróż do Galilei może poczekać, natomiast nie może czekać spotkanie, miłość i radość • Cudowna scena, kiedy Chrystus pozwala się obejmować i przemawia do nich czule: Nie bójcie się. Jeszcze raz powtarza wiadomość, jaką mają przekazać jego braciom • Uderzające jest, że nazywa tak przecież zdrajców, którzy go porzucili w najtrudniejszym momencie. 

ZWRÓĆ UWAGĘ

---

Anioł, pokazawszy kobietom pusty grób, daje wskazówkę: Powstał z martwych i oto udaje się przed wami do Galilei. Tam go ujrzycie. Jezus powtarza to polecenie: Idźcie i oznajmijcie moim braciom: niech udadzą się do Galilei, tam Mnie zobaczą. Dlaczego w Galilei? • Ponieważ tam wszystko się zaczęło: ich wspólna droga, powołanie, przyjaźń. Jezus Chce, żeby znów do Niego wrócili • To będzie już jednak nowa droga. Odtąd będą przecież uczniami Zmartwychwstałego. Czy zdajecie sobie sprawę z tego, co to znaczy? Dobrze było doczekać do poranka zmartwychwstania. 

LINKI

---

• A oto nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi (Mt 28,2) • Trzęsienie ziemi to znak działania Boga. To sposób, w jaki objawia On swoją moc w Starym Testamencie. Teraz zawiera z ludzkością Nowe Przymierze. 

Wj 19,16-18: Trzeciego dnia rano rozległy się grzmoty z błyskawicami, a gęsty obłok rozpostarł się nad górą i rozległ się głos potężnej trący, tak że cały lud przebywający w obozie drżał ze strachu. Mojżesz wyprowadził lud z obozu naprzeciw Boga i ustawił u stóp góry. Góra zaś Synaj była cała spowita dymem, gdyż Pan zstąpił na nią w ogniu i unosił się z niej dym jak z pieca, i cała góra bardzo się trzęsła

• Anioł Pański zstąpił z nieba, podszedł, odsunął kamień i usiadł na nim. Postać jego jaśniała jak błyskawica, a szaty jego były białe jak śnieg (Mt 28,3) • Podobnie jak w Pięcioksięgu, towarzyszy Bogu Anioł. Odsuwa kamień i zasiada na nim w pozie zwycięzcy. To zwycięstwo życia nad  śmiercią. Jego postać jak błyskawica, a szaty białe jak śnieg oznaczają bóstwo, ale także radość, koniec czasu żałoby. Tworzą ostry kontrast z czarnymi szatami niewiast:

Wj 19,20-23: Oto Ja posyłam anioła przed tobą, aby cię strzegł w czasie twojej drogi i doprowadził cię do miejsca, które ci wyznaczyłem… Mój anioł poprzedzi cię