Rozwój duchowy dziecka. Nikt nie motywuje bardziej niż ojciec

Bywają ojcowie, których funkcja rodzicielska sprowadza się do udziału w poczęciu dzieci, natomiast bardzo mało lub prawie wcale nie troszczą się o ich wszechstronny rozwój. Drugą liczną grupą są ojcowie zatroskani o swoje rodziny. Trwają w przekonaniu, że ich jeśli nie jedynym, to najważniejszym zadaniem jest zapewnienie warunków bytowych, utrzymania bezpieczeństwa finansowego. Dlatego z pasją i czasem bezkrytycznie poświęcają się pracy zarobkowej, aby zapewnić środki związane z osiąganiem bezpieczeństwa w sferze materialnej. Dlatego mniejszą uwagę przywiązują do spawy wychowania, a sferę duchową w życiu ich dzieci zostawiają do zagospodarowania swoim żonom.

CZYTAJ: Nowenna do św. Józefa, patrona ojców

Tymczasem sfera życia duchowego pozostaje niejednokrotnie całkowicie zaniedbana lub troska o nią ograniczona do minimum. A to właśnie sfera życia duchowego obejmuje najważniejsze dla ludzkiej egzystencji obszary, tzn. deklarowane i realizowane wartości, religijność, problematykę sensu życia, znaczenie pracy, miłości, cierpienia.

Jak może realizować się ojcostwo duchowe? W jaki sposób i w jakich okolicznościach dziecko może rozwinąć w sobie życie duchowe? Jaki jest udział ojca w tym procesie?

Według powszechnie uznawanych zasad psychologicznych, obraz Boga kształtuje się na bazie obrazu ojca. Nieobecny ojciec przyczynia się do przekonania, że Bóg jest także nieobecny, a jeśli nawet istnieje, to nie interesuje się człowiekiem, tak jak ojciec nie interesował się uczuciami, myślami, obawami i nadziejami dziecka, które tęskniło za kontaktem z nim. Ojciec, który wyraża autentyczne zainteresowanie nie tylko dobrem doczesnym, ale także – a może przede wszystkim – zbawieniem dziecka, zwraca uwagę na jego potrzeby duchowe, na rozumienie celu i sensu życia, na odniesienie do Boga, który jest Miłością.

Wspólnie odmówione modlitwy z ojcem, wspólne pójście do kościoła i poważna rozmowa na tematy religijne i duchowe pozwalają dzieciom doświadczyć dziecięctwa duchowego i wzmacniają poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa w przekonaniu, że Bóg jest przy nich i je ochrania.

Opowiadała mi pacjentka, że gdy jako mała dziewczynka z młodszą siostrą zasypiały w swoim pokoju, matka przychodziła je uśpić i na dobranoc opowiadała im bajki lub śpiewała kołysanki. A gdy usnęły, mama wychodziła i do pokoju wchodził ojciec, który kreślił na ich czołach znak krzyża, błogosławiąc je na dobranoc. Gdy odkryły ten rytuał, czasem udawały, że już śpią i czekały na przyjście ojca i jego błogosławieństwo. Ta historia pokazuje, jak bardzo dzieci potrzebują ojca w ich rozwoju duchowym. Wspólnie odmówione modlitwy z ojcem, wspólne pójście do kościoła i poważna rozmowa na tematy religijne i duchowe pozwalają dzieciom doświadczyć dziecięctwa duchowego i wzmacniają poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa w przekonaniu, że Bóg jest przy nich i je ochrania. Tego typu przeżycia są jak szczepionka przeciw depresjom i nerwicom, stanowią zabezpieczenie przed załamaniem się w sytuacji kryzysu. Są podstawą przekonania, że człowiek nie jest sam i w najtrudniejszych momentach życia Boża obecność zapewni ratunek.

Ojciec powinien cechować się wobec dzieci miłością warunkową, ale także bezwarunkową. Wtedy będzie w stanie ukazać swoją postawą relację Boga do człowieka.

Niezwykle ważnym aspektem duchowego ojcostwa jest odniesienie do Boga Ojca. Im bardziej pozytywne doświadczenia relacji dziecka z ojcem, tym piękniejsza, głębsza i bardziej znacząca relacja do Boga. Dwaj twórcy psychoanalizy, Sigmund Freud i Viktor Emil Frankl, ukazują drogi kształtowania się obrazu Boga w zależności od wczesnodziecięcych przeżyć. Freud spostrzegał Boga jako uwzniośloną figurę ojca, wobec którego miał ambiwalentny stosunek: bał się go, a zarazem tęsknił za jego bliskością. Ten skomplikowany obraz ojca i Boga ukazał w opisie kompleksu Edypa. Frankl przeżył pewnego słonecznego poranka silne poczucie bezpieczeństwa i ochrony, gdy po zbudzeniu otworzył oczy i ujrzał nad sobą uśmiechającego się ojca pochylonego nad nim. Dlatego stosunek do Boga i do religii u każdego z nich był radykalnie inny.

Ojcowska troska o duchowość dziecka jest związana z jego zakorzenieniem w życiu religijnym i pielęgnowaniem – najpierw w sobie samym – wiary, nadziei i miłości. Ojciec powinien cechować się wobec dzieci miłością warunkową, ale także bezwarunkową. Wtedy będzie w stanie ukazać swoją postawą relację Boga do człowieka. Bóg jest zarazem wymagający i surowy, ale równocześnie wybaczający, ochraniający i miłosierny. Ojciec realizujący swoje duchowe ojcostwo charakteryzuje się pielęgnowaniem miłości do Boga, do siebie samego i do bliźnich. Dzieci, obserwując swego tatę, uznają za naturalne i normalne dobre relacje z sobą samym, Bogiem i ludźmi z otoczenia. Na drodze naśladownictwa, którą psycholodzy nazywają modelowaniem, przejmą od ojca taką pozytywną postawę. Oczywiście matka ma także troszczyć się o duchowe macierzyństwo, którego obszar merytoryczny jest podobny do duchowego ojcostwa. Istnieją tu jednak pewne różnice, których charakterystyka wykracza poza ramy tego rozważania. Warto jednak podkreślić, że stymulacja w kierunku duchowości i religijności ze strony ojca jest dla dziecka czymś ważniejszym, silniej motywującym.

Zadania duchowego ojcostwa wobec dzieci można ująć w hasłach: przyjąć i zaakceptować, uczyć i wychowywać, prowadzić do Boga, uczyć ofiary, odkrywać zadania, wypełnić wolę Boga, błogosławić, samemu wycofać się, gdy przyjdzie na to czas.

Ojcowskie duchowe towarzyszenie dzieciom jest rzeczywistością dynamiczną, złożoną i mającą specyficzne formy w zależności od fazy rozwoju dziecka. To towarzyszenie musi we wczesnym dzieciństwie zacząć się od wrażliwości poznawczej i od dostrzegania u dziecka potrzeb duchowych. W miarę upływu lat, szczególnie w okresie małego dziecka i przedszkolnym, ojciec powinien towarzyszyć dziecku w jego kontaktach ze światem religii i duchowości. Ma czuwać nad rozwojem sumienia i wypracowywaniem nawyków życia religijnego, a także być obecny przy przeżywaniu pierwszych trudności egzystencjalnych: lęków, poczucia osamotnienia, poczucia grzeszności. W okresie szkoły podstawowej i średniej powinien umiejętnie stawiać wymagania i uczyć samokontroli w omawianych tu obszarach życia. Szczególnie w okresie dojrzewania, gdy pojawiają się pierwsze burzliwe kryzysy religijne, powinien nie tylko umiejętnie stawiać wyzwania, ale nauczyć walki o to, co dobre, godne, prawdziwe. W okresie wczesnej dorosłości zadanie ojca polega na wzmocnieniu samodzielności i odpowiedzialności za osobiste życie religijne i duchowe. Wycofując się z kierowania życiem dorosłych dzieci, może nadal dyskretnie towarzyszyć im radą, świadectwem życia i modlitwą.

Zadania duchowego ojcostwa wobec dzieci można ująć w hasłach: przyjąć i zaakceptować, uczyć i wychowywać, prowadzić do Boga, uczyć ofiary, odkrywać zadania, wypełnić wolę Boga, błogosławić, samemu wycofać się, gdy przyjdzie na to czas.

Można powiedzieć, że ojcostwo duchowe w konkretnych sytuacjach ujawnia się jako komunikowanie miłości. Na koniec warto odwołać się do przykładu Abrahama – ojca wszystkich wierzących. Abraham swojego syna przyjął, ucieszył się nim, uczył i wychowywał, gdy Bóg tego zażądał, ofiarował Mu swego syna. Każdy ojciec powinien za przykładem Abrahama przyjąć swe dziecko jako szczególny dar. Powinien też nauczyć je posłuszeństwa wobec Boga. Ma je doprowadzić do Boga i oddać Bogu (ofiarować). Nie może zatrzymać dziecka dla siebie. Każde duchowe ojcostwo jest szczególną osobistą drogą na górę Moria.

Tekst pochodzi z miesięcznika dla kobiet „List do Pani”.

Pismo ukazuje się od lutego 1993 r., a jego wydawcą jest Polski Związek Kobiet Katolickich. Miesięcznik poświęcony szeroko pojętej formacji religijnej, adresowany jest do kobiet, które pragną ogarnąć refleksją swoje życie i zadania wynikające z kobiecego powołania. Punktem odniesienia dla twórców pisma jest Ewangelia i nauczanie Jana Pawła II, Jego teologiczna wizja kobiety i jej zadań w misterium Stworzenia i Zbawienia. Wpisany w nurt tak pojętego nowego feminizmu „List do Pani” ukazuje niezwykłą rolę kobiety w rodzinie, społeczeństwie, w nowej ewangelizacji; upomina się o powszechny szacunek dla macierzyństwa, ojcostwa, rodziny, dziecka, o politykę prorodzinną; stara się wykazać, jak błędne i szkodliwe są postawy i ideologie zaprzeczające w pełni ludzkiemu i duchowemu rozumieniu rodziny, kobiety i dziecka.

Informacje o prenumeracie dostępne są na stronie internetowej miesięcznika.