Ikona. Formuje charakter i uczy życia w Bożym świetle

Stacja7: Od dwunastu lat zajmuje się Pan ikonopisaniem. Czy można odkrywać Maryję poprzez ten rodzaj sztuki?

Krzysztof Pado: Ikonopisanie to forma modlitwy i dobry sposób na rozwinięcie relacji z Maryją. Przygotowując ikonę – szkic, nakładając kolejne warstwy kolorów, wpatrując się we wzór, według którego malujemy, nawiązujemy coraz ściślejszy kontakt z Pierwowzorem, w tym przypadku z Maryją. Widzimy jak stopniowo, coraz wyraźniej, pojawiają się święte oblicza na naszej desce i w wyobraźni. Zaczynamy żyć w obecności malowanej postaci. Przy malowaniu można odmawiać różaniec, słuchać Akatystu do Matki Bożej czy innych pieśni maryjnych. Na pewno to wszystko pogłębia relację z Matką Bożą, ale wydaje mi się, że najważniejsza jest nasza częsta modlitwa, po prostu rozmowa z Maryją. I tu pomaga gotowa ikona, przed którą można usiąść czy uklęknąć i wypowiedzieć wszystkie bolączki i troski serca. Moją ulubioną ikoną „modlitewną” jest ikona Matki Bożej Włodzimierskiej, jej powierzam swoje sprawy, ufając, że przedstawi je Swojemu Synowi. 

Tej lekcji zaufania potrzeba nam dziś bardziej, niż kiedykolwiek…

Modlitwa z wiarą, choć trudna – jest możliwa i może być lekarstwem na wszystko. Modlitwa taka łagodzi i usuwa strach, którym od wielu już tygodni karmią nas media. Zamykamy się w domach i boimy powrotu do normalności. Powinniśmy przestrzegać zalecanych zasad bezpieczeństwa, ale jednocześnie mieć na uwadze, że nasz los jest zapisany w Księdze Życia. Nie musimy się lękać niczego, czy to pandemii, czy końca świata. Pamiętajmy o zapewnieniu Jezusa Chrystusa, Pana Panów i Króla Królów – „To wam powiedziałem, abyście pokój we Mnie mieli. Na świecie doznacie ucisku, ale miejcie odwagę: Jam zwyciężył świat» (J 16,33).

Skąd u Pana zamiłowanie do sztuki sakralnej?

Nigdy nie sądziłem, że będę zajmował się sztuką, a tym bardziej sztuką sakralną. Z wykształcenia jestem biologiem, w dzieciństwie lubiłem rysować. Zainteresowanie sztuką ikony przyszło nagle, „z Góry”, kilkanaście lat temu. Pewnego dnia, tak po prostu (tak mi się wtedy wydawało) zapragnąłem namalować ikonę. Początkowo były to nieudolne samodzielne próby z wykorzystaniem temper w tubkach. Narastało jednak we mnie pragnienie, by namalować/napisać „prawdziwą” ikonę, zgodną z kanonem sztuki. Znalazłem wtedy w Internecie ogłoszenie o warsztatach ikonopisania odbywających się w Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Twórców Sztuki Sakralnej Ecclesia w Krakowie, prowadzonych przez jezuitę, ojca Zygfryda Kota. I tak zaczęła się fascynacja ikoną i trwa nadal, a nawet poszerzyła się o zainteresowania sakralnym malarstwem gotyckim i mozaiką. Sztuka sakralna wciągnęła mnie już tak bardzo, że o innych rodzajach sztuki nawet nie myślę, na inne nie miałbym już sił i czasu. Wydaje mi się, że dzisiejszy zlaicyzowany człowiek coraz bardziej potrzebuje sztuki sakralnej, choć się do tego nie przyznaje.

Kto może tworzyć ikony?

Ikonopisanie to nie tylko czas spędzony przy sztaludze. To także zgłębianie tajników starej techniki tempery jajecznej, formowanie charakteru przez naukę cierpliwości i wytrwałości. To przede wszystkim przebywanie z pojawiającym się na desce Pierwowzorem świętej postaci, którą malujemy[/shortcode]

Tę formę pogłębienia wiary mogę polecić każdemu i zachęcić do malowania nawet te osoby, które uważają, że nie posiadają talentu artystycznego. Ikonopisanie to nie tylko czas spędzony przy sztaludze. To także zgłębianie tajników starej techniki tempery jajecznej, formowanie charakteru przez naukę cierpliwości i wytrwałości. To przede wszystkim przebywanie z pojawiającym się na desce Pierwowzorem świętej postaci, którą malujemy – trwanie w obecności Jezusa Chrystusa, Matki Bożej, aniołów czy świętych. Malując ikonę lubię znać imię osoby, dla której ta ikona jest przeznaczona, pracując otaczam tę osobę modlitwą. W moim przypadku pisanie ikon, a przy tym uczestnictwo w warsztatach prowadzonych przez Stowarzyszenie Ecclesia oraz członkostwo w Grupie Lumen, zaprowadziło mnie do zainteresowania się duchowością ignacjańską i przyczyniło się do odprawienia rekolekcji ignacjańskich.

Czy sztuka pisania ikon zarezerwowana jest więc tylko dla osób wierzących?

Ikony może pisać każdy, kto ma szczere pragnienie by to robić. Myślę jednak, że osobie niewierzącej może być trudno namalować ikonę. Jest ryzyko, że będzie ona raczej kolejnym świeckim portretem osoby, z którą artysta nie czuje emocjonalnej więzi, a tym bardziej nie darzy jej czcią. Ikona taka może będzie poprawna technicznie i nawet namalowana zgodnie z kanonem, ale nie będzie dla tej osoby oknem na rzeczywistość duchową, otwarciem się na Boga. Ale.. może być też inny scenariusz – niewykluczone, że niewierzący artysta właśnie poprzez pracę nad ikoną odkryje Boga. Każdy ma swoją niepowtarzalną drogę prowadzącą do Boga.

Co radzi Pan osobom, które chciałyby rozpocząć przygodę z ikonopisaniem?

Na początkowym etapie, łatwiej jest pisać ikony osobom cierpliwym i spokojnym. Ikona nie lubi zamieszania i niepokoju, ona nauczy pokory, dokładności i niejednego choleryka „utemperuje”.[/shortcode]

Jest wiele kursów, na których można nauczyć się zasad tej trudnej i wymagającej techniki, a doświadczenie i efekty, jak we wszystkich dziedzinach, przychodzą z czasem. Wydaje mi się, że przynajmniej na początkowym etapie, łatwiej jest pisać ikony osobom cierpliwym i spokojnym. Ikona nie lubi zamieszania i niepokoju, ona nauczy pokory, dokładności i niejednego choleryka „utemperuje”.

Do pracowni na kursy ikonopisania przychodzą osoby z różnymi intencjami i motywacjami. Myślę, że przy pisaniu ikony chyba najważniejsza jest chęć, wynikająca z potrzeby serca. Nie jest potrzebny specjalny talent i wybitne umiejętności. Tej sztuki można się nauczyć przy samozaparciu i licznych ćwiczeniach – da się! Dla jednych osób będzie to dość łatwe, dla innych trudniejsze, ale naprawdę warto podjąć ten wysiłek. Efektem są nie tylko gotowe ikony, ale ubogacające życie w Bożym świetle. Ikona zachęca do modlitwy i modlitwę ułatwia. Ta forma sztuki uczy nas dostrzegania dobra i piękna w codzienności. Ikonopisanie jest bowiem sztuką użytkową – ikony przede wszystkim mają służyć modlitwie i otwieraniu nas na Bożą obecność. Ikona, a szerzej sztuka sakralna, pokazuje, że oprócz otaczającej nas rzeczywistości materialnej, istnieje rzeczywistość ważniejsza, duchowa, o której tak wiele osób zapomina. W dzisiejszym świecie trwa walka o „rząd dusz”, a powołaniem każdego ochrzczonego jest opowiedzenie się po stronie Światłości. Ikona, w której nie ma miejsca na ciemność – do malowania nie używa się czarnego koloru – może nas prowadzić do Światłości, do Boga.

Czym zajmuje się Chrześcijańskie Stowarzyszenie Twórców Sztuki Sakralnej Ecclesia?

W ramach Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Twórców Sztuki Sakralnej Ecclesia w Krakowie działa Grupa Lumen, z którą jestem związany. Należy do niej około 40 osób – w różnym wieku i różnej profesji, w zdecydowanej większości bez wykształcenia artystycznego. Wszystkich nas łączy zamiłowanie do ikon i sztuki sakralnej. Dlatego uczestniczymy w warsztatach ikonopisania, organizujemy wystawy, plenery, prelekcje, rekolekcje, wyjazdy do muzeów krajowych i zagranicznych. Od kilku lat włączmy się też w Cracovia Sacra. Co miesiąc bierzemy udział w spotkaniu formacyjnym rozpoczynających się od Mszy św. i modlitwy brewiarzowej.

Wasze prace zdobią karty książki Anety Liberackiej „30 scen z życia Maryi”… 

Pierwotnie były one przygotowane na wystawę obrazów Madonn Papieskich „Mater Ecclesiae” – otwartą  z okazji 40. rocznicy wyboru św. Jana Pawła II na papieża. Na jednym ze spotkań Grupy zastanawialiśmy się, jak uczcić ten jubileusz. Pojawił się pomysł, aby zorganizować wystawę Madonn, w szczególny sposób związanych z Janem Pawłem II. W większości są to wizerunki Madonn, które koronował Jan Paweł II, jak również ukoronowane przez arcybiskupa Karola Wojtyłę, kiedy jeszcze nie był papieżem. Jest także obraz Matki Bożej z Niegowici, pierwszego probostwa Karola Wojtyły. Przy wyborze konkretnej ikony maryjnej twórcy kierowali się m.in. osobistym nabożeństwem do danego wizerunku lub względami emocjonalnymi, często decydowali się na te pochodzące z rodzinnych stron. Czasami jakiś wizerunek Matki Bożej po prostu szczególnie przykuł uwagę twórcy i dlatego został przez niego namalowany. Tak było w moim przypadku.

Ikony, które piszemy zazwyczaj powstają z potrzeby serca, są doskonałym prezentem dla bliskich i przyjaciół. Czasem malujemy na konkretne zamówienie. Jako Grupa realizujemy również projekt „Lumen dla Misji”. Swoim talentem wspieramy ubogie kościoły za granicą. I tak m.in. podarowaliśmy obraz św. Cecylii dla katolickiej szkoły muzycznej w Republice Środkowej Afryki (autorka: p. Maria Pilch), obraz św. Antoniego dla kościoła w Prohebyczu na Ukrainie  (autorka: p. Agata Białas), ikonę Trójcy Świętej dla kościoła w Niemirowie na Ukrainie (autorka: p. Ewa Kolarz) oraz obraz Jezusa Miłosiernego dla kościoła w Boryspolu na Ukrainie (autorka: p. Barbara Grabowska). Wśród najbliższych planów Grupy Lumen jest wykonanie ikony św. Jana Pawła II dla kościoła w Syrii.

Kim dla Pana osobiście jest Maryja?

Maryja, Matka Boga, to dla mnie przede wszystkim Pośredniczka łask, Przewodniczka (jak w typie ikonograficznym Hodegetrii – wskazującej drogę) i niezawodna droga do Jezusa Chrystusa – Jej Syna. Po ludzku bliska jak mama. Trudno wybrać kilka najważniejszych cech z tak wielu wspaniałych przymiotów Matki Bożej. Chyba na pierwszym miejscu postawiłbym pokorę. Jej Fiat ukazuje jak zgadzać się z wolą Bożą i jak ją pełnić. Maryja to też wzór ufności w moc Jej Syna, co widzimy m.in. podczas ewangelicznej sceny wesela w Kanie Galilejskiej. Dziś bardzo potrzebujemy zaufania Jezusowi, którego uczy nas Maryja. Rozczula mnie Jej opiekuńczość – Maryja zawsze jest gotowa okryć nas Swoim płaszczem. Do Niej możemy uciekać i chronić się w każdej, nawet najtrudniejszej sytuacji.

Szczegółowe informacje o działalności ChSTSS Ecclesia i Grupy Lumen można znaleźć na stronie: ecclesia.jezuici.pl