Wielki Post z „Pasją”: Barabasz i spojrzenie Jezusa, które zmienia życie

Mocno przerysowana interpretacja?

W „Pasji” Mela Gibsona scena z Barabaszem trwa zaledwie 3 minuty, choć podobno nagrywano ją bardzo długo. Zgodnie z wyobraźnią reżysera i interpretacją tej postaci przez aktora – Pietra Sarubbiego – Barabasz był odrażającym i obleśnym jednookim zbójem ze skołtunionymi włosami, brodą, zepsutymi żółtymi zębami oraz blizną na czole i policzku, przebiegającą przez pokryte bielmem oko. Sprawiał wrażenie dzikiego, agresywnego i brutalnego.

Został wprowadzony z celi niczym dzikie zwierzę na łańcuchu i poniekąd tak się zachowywał, a kilku żołnierzy musiało go trzymać, zaciskając mu łańcuch na szyi. Kiedy okazało się, że tłum wybrał go, aby z okazji Święta Paschy został uwolniony przez Piłata, po początkowym niedowierzaniu, zaczął ostentacyjnie triumfować, wydając z siebie prostacki śmiech. Szydził zarówno z żołnierzy, jak i z ludzi, którzy go ułaskawili. Stroił przy tym głupie miny, wywalając jęzor i prezentując braki w uzębieniu.

Zanim odszedł, odwrócił się, aby popatrzeć na frajera, który z woli tłumu miał być ukrzyżowany, ale zamiast przerażonego skazańca ujrzał potwornie zmaltretowanego człowieka, w którego spojrzeniu była jednak godność i dobroć. Wyraźnie zbiło go to z tropu, bo spodziewał się, że zobaczy zdesperowanego człowieka, wściekłego na ludzi i pomstującego na niesprawiedliwość tego świata. Gdy jego spojrzenie spotkało się z oczami Jezusa, umilkł zawstydzony i zmieszany. Kilka razy jeszcze obejrzał się, ale szybko ochłonął z dysonansu poznawczego i schodząc do tłumu, znów był krzykliwy i wulgarny. Gdy mijał Kajfasza, arcykapłan nie krył względem niego odrazy i obrzydzenia.

Reżyser ma prawo do własnej wizji. Trudno czuć sympatię do postaci, którą wykreował Pietro Sarubbi i o to zapewne chodziło – aby kontrast między nim a Jezusem był jak największy.

CZYTAJ>>> Kajfasz. Polityk, który chciał… ocalić naród

Barabasz nie był odrażającym bandziorem?

W Dziejach Apostolskich Piotr wytknął zgromadzonemu po uzdrowieniu chromego w krużganku Salomona tłumowi: „Zaparliście się Sprawiedliwego i Świętego, a wyprosiliście ułaskawienie dla zbójcy”( Dz 3,14). Z takiej wypowiedzi Apostoła wynikałoby, że alternatywą w wyborze wobec Jezusa był jakiś niegodziwiec i zbir, którego Ewangelista Jan nazywa w dodatku „zbrodniarzem” (J 18, 40). W potocznej świadomości Barabasz symbolizuje właśnie groźnego bandytę, łotra, i złoczyńcę.

Niektórzy bibliści zwracają jednak uwagę na fakt, że we współczesnej Jezusowi sytuacji politycznej Palestyny Rzymianie odnosili greckie słowo „lestes” („zbrodniarz”, „bandyta”) również do zelotów, walczących z okupantami, którzy nie gardzili metodami terrorystycznymi. Postawiony obok Chrystusa człowiek nie byłby więc bandziorem, zbirem i zbójem, ale jednym z przedstawicieli politycznego ruchu oporu wobec narzuconej przez Rzymian władzy, niewykluczone nawet, że przywódcą.

ZOBACZ>>> Zaskakujące znaczenie snu żony Piłata

Mesjasz wojny

Być może dlatego Ewangelista Mateusz nazywa go „znacznym więźniem” (Mt 27,16), a Marek pisze, że był „uwięziony z buntownikami, którzy w rozruchu popełnili zabójstwo” (Mk 15, 7; por. Łk 23, 19). Taką interpretację przyjął między innymi papież Benedykt XVI w książce pt. „Patrzeć na Chrystusa” (Guardare Cristo), nazywając Barabasza wprost „postacią mesjańską”, według niego w osobie Jezusa i Barabasza spotkały się bowiem dwie odmienne formy mesjanizmu. Identyczną wizję prezentuje słynny amerykański film „Król królów”, nakręcony w 1961 roku przez Nicholasa Raya, gdzie zarówno Jezus jak i Barabasz nazwani zostali mesjaszami, tyle tylko, że jeden był to „mesjasz wojny”, a drugi – pokoju. W filmie tym Barabasz stał na czele grupy powstańców przygotowujących zbrojne wystąpienie przeciw Rzymianom.

Vittorio Messori w książce „Umęczon pod Ponckim Piłatem” twierdzi, że gdyby Barabasz był pospolitym przestępcą i zbójem, nie zyskałby tak mocnego poparcia wśród tłumu, ale zupełnie inaczej wyglądałoby to, gdyby posiadał opinię antyrzymskiego buntownika i bojownika o wolność.

Barabasz, czyli „Syn Ojca”

Dodatkowym argumentem jest imię Barabasz, bo Bar Abbas to inaczej „Syn Ojca”, co mogło być przydomkiem nadanym jednemu z głównych przywódców ruchu mesjańskiego. Co ciekawe, wiemy ze świadectwa Orygenesa, że w niektórych najstarszych rękopisach Ewangelii ułaskawionego skazańca nazwano „Jezusem Barabaszem”, czyli obaj mieli na imię Jezus.

Nie wiem, czy interpretacja Benedykta XVI jest słuszna. Byłbym skłonny przychylić się do niej, ale z drugiej strony, czy to możliwe, żeby Piłat wypuścił na wolność przywódcę antyrzymskich rozruchów? Mam co do tego wątpliwości.

W każdym razie Mel Gibson poszedł w innym kierunku i w jego „Pasji” postać Barabasza prezentuje całą pospolitość, czy wręcz prymitywizm zła.

CZYTAJ>>> „Pasja”. Dlaczego Marie wycierają krew Jezusa? Co chciał pokazać Mel Gibson?

Jakie były losy Barabasza po uwolnieniu?

Nie wiadomo, jakie były dalsze losy Barabasza i co zrobił z otrzymaną dzięki Chrystusowi wolnością. Wszelkie spekulacje na ten temat są już wytworem fantazji różnych autorów.

Wizerunek Barabasza we współczesnej kulturze w dużym stopniu ukształtowała opublikowana w 1950 roku powieść laureata Nagrody Nobla Pära Lagerkvista. Najsłynniejszą, włosko-amerykańską adaptację powieści o człowieku, któremu Piłat na żądanie tłumu darował życie, wyreżyserował Richard Fleischer w 1961 roku, a w roli głównej wystąpił Anthony Quinn. W filmie tym Barabasz przez kolejne lata zmagał się z niepokojącą myślą o roli, jaką w jego życiu odegrał Jezus. Schwytany po nieudanym rabunku, trafił do sycylijskiej kopalni miedzi. Tam poznał Ormianina Sahaka, gorliwego wyznawcę Chrystusa, który był uradowany, że poznał świadka Jego śmierci. Później Barabasz trafił do Rzymu jako gladiator. Po wielu zwycięstwach na arenie, ponownie odzyskał wolność, ale był samotny i pełen niepewności. Po pożarze Rzymu, opatrzenie rozumiejąc słowa Mesjasza, przyłączył się do dzieła zniszczenia. Został schwytany, a następnie, wraz z innymi chrześcijanami, skazany na śmierć. Dopiero w ostatnich chwilach życia zrozumiał, że Jezus nie tylko umarł „zamiast niego”, ale również „za niego”.

Nie każdy człowiek, który w doczesności spotkał wcielonego Boga, przeszedł przemianę. Nie każda gleba, na którą rzucone zostało ziarno Słowa Bożego, przynosiła owoc. Niemniej jednak, nie możemy wykluczyć przemiany życia Barabasza.

Spotkanie, które zmienia życie

Takiej przemiany doświadczył Pietro Sarubbi, aktor odtwarzający jego rolę w „Pasji” Mela Gibsona, co opisał w książce pt. „Od Barabasza do Jezusa. Nawrócony jednym spojrzeniem”.

Chrystus umarł na krzyżu zamiast Barabasza w sposób najbardziej dosłowny, ale w przenośnym sensie każdy z nas jest Barabaszem, bo Jezus umarł za wszystkich ludzi na Ziemi. Barabasz jest metaforą każdego grzesznika, a więc każdego z nas. Pytanie tylko, co uczynimy z otrzymaną wolnością? Czy nie zmarnujemy danej nam szansy?

Patrząc na to z nieco innej perspektywy, możemy też powiedzieć, że wybór pomiędzy Barabaszem a Jezusem znajduje odzwierciedlenie w naszych codziennych wyborach i będzie tak do końca świata.