Piękna Liturgia Wielkiego Piątku według średniowiecznego rytu Bożogrobców

Stół ofiarny zostaje obnażony. Nie ma na nim świec, obrusów, nie ma nawet krzyża. Panuje wszechobecna cisza. Zbawiciel właśnie skonał, został  smutek, żal i tęsknota, którą w miechowskim Kościele przeżywa się w poruszający sposób. O tej wyjątkowej tradycji w starożytnym rycie kultywowanej w Bazylice Grobu Bożego w Miechowie w wywiadzie ze Stacją 7 opowiedział Włodzimierz Barczyński – dyrektor Muzeum Ziemi Miechowskiej.

Katarzyna Wysocka: Wyjątkowa Liturgia Wielkiego Piątku w Miechowie pełna jest symboli, przejmujących obrazów i gestów. Skąd wziął się ten wyjątkowy ryt?

Włodzimierz Barczyński: Jeżeli chodzi o Kościół chrześcijański on w okresie dziejów rozwijał swoją liturgię i urozmaicał ją w różny sposób. Wiele zasług w tym zakresie mają Bożogrobcy – stróże św. Grobu Jerozolimskiego. Tak się składało, że do praktycznie XIII w. okres Wielkanocy nie był zbyt uroczyście obchodzony w Kościele Katolickim i właśnie to Bożogrobcy przywieźli do Polski swoją liturgię z Jerozolimy i zaszczepili ją na ziemiach Europy. To oni są autorami całych uroczystości – tych modlitw i ceremonii. Szczególnymi ceremoniami wyróżnia się liturgię Wielkiego Tygodnia – Triduum Paschalnego. To właśnie jest dzieło Bożogrobców.

Jak przebiega ta wyjątkowa Liturgia?

Odbywa się to tutaj według starodawnego przepisu, który jest ściśle pielęgnowany przez Miechowian i miechowskich duszpasterzy. Stąd też Triduum Paschalne jest u nas w tak wyjątkowy sposób obchodzone. Ciało Chrystusa w Wielki Piątek składane jest w Kaplicy Grobu Bożego – kopii Grobu Jerozolimskiego. Tym różni się od innych miejscowości, że w Miechowie cały rok mamy do czynienia z niemym świadkiem zmartwychwstania. Triduum Paschalne – jest to odegranie historii życia i śmierci Jezusa Chrystusa. Kiedy milkną dzwony i muzyka w kościele, rolę wybijania rytmu zajmują drewniane kołatki, które kołaczą w trakcie trwania procesji.

Jak wygląda procesja?

Najważniejszym symbolem procesji jest Najświętszy Sakrament. Ksiądz pod baldachimem niesie Jezusa, a baldachim niosą zasłużeni mężczyźni  – mieszkańcy Miechowa. Monstrancja jest wynoszona do tronu wystawienia, która znajduje się nad komorą grobową. W Miechowie jest to tak zrobione, że komora grobowa jest kamienna, a nadstawa jest drewniana, do której prowadzą drewniane schodki i tam właśnie jest tron wystawienia, który znajduje się w centralnej części Grobu nad komorą. To punkt kulminacyjny całej procesji. Niezwykle ważnym elementem jest także gipsowa figura umęczonego Chrystusa. Niosą ją na marach dziewczęta w białych strojach. Niosą także narzędzia Męki Chrystusa:  Jest to tak odgrywane, jakby to faktycznie był fakt pochowania Jezusa Chrystusa.

Dziewczęta w białych strojach? Dlaczego akurat tak?

To jest tradycja jerozolimska. Przy Bazylice została otworzona grupa kanoników, która opiekowała się Bazyliką Grobu. Wtedy tez został utworzony cały scenariusz uroczystości Triduum Paschalnego. Tradycja ta została przeniesiona do naszych czasów. Chrystusa powinna otaczać niewinność, stąd też dziewczęta w białych szatach, które niosą figurę. To przeniesienie też tradycji żydowskiej, kiedy nad ciałem płakały płaczki, które załamywały ręce i płakały żegnając zmarłego. Jest to swego rodzaju połączenie tradycji żydowskiej z chrześcijańskimi zwyczajami.

Dlaczego miechowska Liturgia jest tak wyjątkowa?

W Miechowie Liturgia Wielkiego Piątku odbywa się w sposób szczególny. W Miechowie ciało Chrystusa wnoszone jest nie do imitacji grobu, jak to przyjęło się w innych miejscach na świecie, tylko ciało jest wnoszone do kopii grobu. Czyli komora grobowa w miechowskim Kościele jest identyczna, jak komora grobowa właściwego grobu, w którym niegdyś pochowano Jezusa Chrystusa. Dlatego nabiera to zupełnie innej formy. Swoją drogą zwyczaj budowy Grobów w kościołach chrześcijańskich rozpowszechnili bożogrobcy.

Liturgia sprawowana jest też w Bazylice, która postawiona jest na ziemi, po której przed dwoma tysiącami laty stąpał sam Jezus Chrystus. To także wpływa na wyjątkowość całej uroczystości?

Jaksa Gryfita w 1162 r. wyruszył na pielgrzymkę do Jerozolimy. Z pielgrzymki przywiózł woreczek ziemi, na której pochowano Jezusa Chrystusa. To swego rodzaju relikwia wysypaną na ziemi miechowskiej. Na niej w 1163r. postawiono Kościół, klasztor, ulice, domy miechowskie. To też Miechowianie stąpają po ziemi, po której niegdyś stąpał sam Jezus Chrystus. Tak się składa, że ta ziemia jerozolimska przemieszała się z ziemią miechowską. Dlatego Miechów nazywany jest Małą Jerozolimą lub Jerozolimą Północy. Z pewnością ten fakt wpływa na wyjątkowość uroczystości Triduum Paschalnego.

Jaksa od patriarchy jerozolimskiego otrzymał także drzazgę z krzyża świętego. Czy ta relikwia jest w Miechowie do dziś?

Tak, relikwiarz z drzazgą z krzyża świętego znajduje się w Miechowie do dziś. Inny przepiękny relikwiarz w 1584 r. podarował kardynał Mediolanu św. Karol Boromeusz proboszczowi miechowskiemu, którym był w tym czasie bratanek Stefana Batorego – Andrzej Batory. W tymże relikwiarzu jest sześć puszeczek srebrnych: poza innymi relikwiami, znajduje się tam także ziemia z grobu Jezusa Chrystusa.

Takim wyjątkowym elementem miechowskiej Liturgii Wielkiego Piątku i generalnie Triduum Paschalnego jest obecność zakonu rycerskiego Bożogrobców. Kim oni są i jaki mają udział w tych wyjątkowych uroczystościach? Jaki był cel powołania zakonu?

Ten etos rycerski wiązał się z pewnymi tradycjami Grobu Bożego. Pasowano przy Grobie młodych rycerzy, którzy wykazywali się wysoką etyką, bohaterstwem, odwagą– dostąpili honoru bycia rycerzem. Stąd też ten zakon rycerski nawiązuje w pewnym sensie swoim dawnym tytułem do tych czasów. Głównym celem powołania zakonu rycerskiego jest pomoc chrześcijanom w Jerozolimie. Niegdyś Bożogrobcy w swoim statucie mieli opiekę i stróżowanie przy grobie świętym – duchową obronę. Zakon rycerski dobrze funkcjonuje – ma w Polsce zwierzchnictwo, a na świecie znajduje się około 20 tys. członków. Szanują oni tradycję, stąd biorą udział w różnych uroczystościach miechowskich – w tym właśnie w uroczystościach Triduum Paschalnego. Jest to zakon, który duchem jest związany z Jerozolimą i tradycją, ale nie można utożsamić ich z kanonikami regularnymi, który został skasowany w XIX w.  

Zdjęcia, które zostały wykorzystane pochodzą z lat 2018-2019.