Nasze projekty

Krzyż z San Damiano. Poznaj jego niezwykłą symbolikę i módl się przy nim!

Choć ten wizerunek jest popularny, nie wszyscy wiedzą, co właściwie - poza Jezusem - on przedstawia. Jak każda ikona, tak i krzyż z San Damiano jest pełen symboli. Żaden z nich nie znalazł się tam przypadkowo. Poznawanie tej ikony może stać się przestrzenią do modlitwy i medytacji - widzimy na niej tajemnicę śmierci, zmartwychwstania i wniebowstąpienia Jezusa.

Reklama

Krzyż ten to tzw. ikona krzyża. Widzimy na niej wizerunki ludzi, których obecność ma znaczenie w odczytaniu symboliki krzyża. Tradycja tworzenia tego typu krzyży rozpoczęła się w Kościele Wschodnim i została przeniesiona przez mnichów syryjskich do Umbrii, w środkowej Italii. 

Czytaj także >>> „Dzieci u dziadków”. Piękna piosenka Pawła Domagały

“Odbuduj mój Kościół”

Krzyż z San Damiano stał się popularny dzięki św. Franciszkowi z Asyżu. Według podań to właśnie z tego krzyża Jezus miał powiedzieć do niego “Franciszku, idź, napraw mój dom, który, jak widzisz, cały idzie w ruinę”.

Reklama

Pod względem artystycznym na ikonie widzimy wpływy syryjskie, bizantyjskie i umbryjskie. Jeżeli chodzi zaś o genezę teologiczną, to jest to krucyfiks wzorowany na Ewangelii św. Jana. Autor ikony położył tu nacisk na chwalebno-zbawczy wymiar misji Jezusa Chrystusa. Pokazał Go przede wszystkim jako Zwycięzcę, który rozjaśnia wszystkie ciemności w naszym życiu, który wydobywa z mroku całą ludzkość, począwszy od naszego praojca.

Krzyż ten może być punktem wyjścia do medytacji. Poniżej zamieszczamy opis poszczególnych symboli tej ikony oraz propozycję pytań do rozważenia w czasie modlitwy.


JEZUS

Najważniejszą postacią tej ikony jest Jezus Chrystus. Jest on Ukrzyżowany, przybity gwoździami, widzimy rany na Jego ciele, ale nie wisi On na krzyżu. On żyje, ma otwarte oczy. Stoi na podnóżku, jego postać jest wyprostowana, triumfująca – to zwycięski Zbawiciel. Kolor czerwony symbolizuje Jego miłość, a czarny – szatana i śmierć, pokonane przez Chrystusa.

Reklama
Na głowie Jezusa zamiast korony cierniowej jest korona chwały, złoty nimb – aureola. Nad głową Jezusa znajduje się inskrypcja w języku łacińskim: Jezus z Nazaretu Król Żydowski (IHS NAZARE REX IUDEORU).

Widzimy też, że Jezus ma odsłonięte ucho – co zachęca do postawy modlitwy i rozmowy z Nim. Na ikonie z San Damiano da się także zauważyć u Jezusa pogrubioną i nieproporcjonalnie dużą szyję. W ikonografii był to często symbol obecności Ducha Świętego, jego tchnienia.

Krew tryskająca z dłoni Jezusa to znak, że jest ona dla nas źródłem, tryskającym źródłem dającym życie. Sobór Watykański II powie, że ta Krew stała się „źródłem i początkiem Kościoła”.

Piękna, długa, biała opaska na biodrach Jezusa jest ozdobiona złotymi pasami zwanymi calvi – to nawiązanie do złotych pasów cesarskich. To perizonium (uproszczona forma tuniki zwanej colobium noszonej przez mnichów na Wschodzie oraz senatorów i konsulów), które symbolizuje władzę królewską i godność arcykapłańską – Jezus bowiem sam siebie złożył w ofierze (Por. Hbr 9, 11–14) i pośredniczy między Bogiem Ojcem a ludźmi. Jest więc nowym królem i nowym arcykapłanem, wypełniającym swoją świętą czynność.

Chrystus jest przedstawiony na tym krzyżu jako najważniejsza osoba, podkreśla to także jasność barw, jakimi został namalowany – w kontraście do pozostałych elementów. Jest to także największa postać – naturalnych rozmiarów (oryginalny krzyż w San Damiano ma 2 metry wysokości). Ma on zwracać naszą uwagę w pierwszej kolejności, wszystko inne jest mniej ważne od Niego.

Reklama

Pytania do refleksji:

  • Na ile wierzę, że Chrystus zwycięża wszystko, że jego Zmartwychwstanie pokonało całe zło w moim życiu?
  • Czy Jezus jest dla mnie najważniejszą osobą?

Czytaj także >>> Stacje drogi krzyżowej. Jakie są i dlaczego jest ich 14?


ŚWIADKOWIE GOLGOTY

Tuż obok Jezusa, widzimy świadków ukrzyżowania – Maryję i św. Jana Apostoła przy prawym boku i przy lewym: Marię Magdalenę i Marię, matkę Jakuba oraz Centuriona, rzymskiego żołnierza, dowodzącego oddziałem egzekucyjnym. Stoją oni bezpośrednio pod kapiącą krwią Jezusa, co przypomina o zapowiedzi, że przed tronem Baranka zjawią się ci, którzy opłukali swoje szaty w Jego krwi (Ap 7, 14). 

Pierwsi czterej świadkowie mają, jako święci, złote aureole wokół głowy. Można zauważyć też, że ich twarze są do siebie podobne – podobni są także do Jezusa. Ten symbol jest bardzo wyrazisty.

Tuż obok Jezusa, widzimy świadków ukrzyżowania – przy prawym boku: Maryję i św. Jana Apostoła

Maryja i Maria Magdalena dotykają swoich policzków – to dodatkowy element wskazujący na przeżywane przez nich smutek. Maryja i Jan twarzami zwróceni są do siebie – na znak tego, że Jezus powierzył Janowi swoją Matkę i Jana – Maryi, jako syna. Jednocześnie wraz z Marią Magdaleną wskazują dłonią na Jezusa, najważniejszego w tej scenie ukrzyżowania.

Biały welon na głowie Maryi to znak czystości i zaślubin – jest ona Oblubienicą Pana. Czerwony strój Marii Magdaleny symbolizuje miłość.

Przy lewym boku Jezusa widzimy Marię Magdalenę, Marię – matkę Jakuba oraz Setnika.

Centurion przedstawiony jest klasycznie, jako świadek chrześcijański. To on po śmierci Jezusa powiedział „Prawdziwie ten człowiek był Synem Bożym” (Mk 15, 38). Widać wyraźnie trzy palce jego prawej dłoni ułożone w znak, oznaczający “Ja mówię”, a w kontekście chrześcijańskim interpretuje się to jako „Zaświadczam, że Jezus jest Panem”.

Istnieją też druga interpretacja wyjaśniająca ten gest, według której setnik mówi tu do Jezusa: „I dlatego ja sam nie uważałem się za godnego przyjść do Ciebie. Lecz powiedz słowo, a mój sługa będzie uzdrowiony” (Łk 7, 7). To wyjaśnienie mogłoby sugerować, że postać widoczna nad ramieniem setnika to właśnie ów uzdrowiony sługa. Prawdopodobnie jednak nie był to celowy zabieg artysty – nie ma też podań, które zapewniałyby, że setnik stojący przy krzyżu to ten sam, którego sługę uzdrowił Jezus.

Kim w takim razie jest obserwator, którego głowę widzimy nad ramieniem Centuriona? Pojawiały się sugestie, że obserwator posiada twarz artysty, który w ten sposób, miał tym samym zgodnie z ówczesną praktyką, potwierdzić w ten sposób swoje autorstwo ikony i uwiecznić siebie jako Chrystusowego świadka.

Ciekawostką jest jednak, że jeśli przyjrzeć mu się dokładniej, można dostrzec niejako czubki głów trzech kolejnych osób. Stąd przyjmuje się raczej, że obserwator jest jedną z osób w tłumie gapiów. 

Pytania do refleksji:

  • Gdzie jestem przy krzyżu Jezusa? Jaką rolę odgrywam? Stoję blisko, czy z daleka? A może przez strach w ogóle nie ma mnie przy Nim na Golgocie?
  • W jaki sposób na co dzień jestem świadkiem zbawienia?

ŻOŁNIERZE

Przy bokach Jezusa widać jeszcze dwie, znacznie mniejsze postaci. To Longinus i Stephaton, rzymscy żołnierze, którzy często przedstawiani są w malarstwie umbryjskim jako istotne figury u stóp krzyża. To kolejne element, który pokazuje, jak istotne jest w ikonopisarstwie przedstawienie wielkości postaci.

Przy prawej nodze Jezusa stoi Longinus, który przebił włócznią Jego bok.

Przy prawej nodze Jezusa stoi Longinus, który przebił włócznią Jego bok (zob. J 19,33). Krew tryskająca z rany Jezusa spływa na zakrytą stronę twarzy Longinusa. W innych ujęciach tej sceny krew spływa na oko Longinusa. To nawiązanie do podań, według których żołnierz został uleczony ze ślepoty na jedno oko w czasie krzyżowania Jezusa.

Stephatona identyfikuje się z żołnierzem, który podał Jezusowi gąbkę nasączoną octem.

Na tej samej wysokości, po prawej stronie, stoi Stephaton. Jego imię to przekręcona forma greckiego słowa oznaczającego “gąbkę”, identyfikuje się go z żołnierzem, który podał Jezusowi gąbkę nasączoną octem (zob. J 19, 28-30). Warto zwrócić również uwagę na strój Stephatona. Długość jego ubioru (do kolan) charakterystyczna jest dla rzymskiego stroju, jednak pozostała jego część sugeruje, iż jest to strażnik Świątyni Żydowskiej. 

Pytania do refleksji:

  • Jakie emocje wzbudza we mnie śmierć Jezusa?
  • Czy potrafię się umniejszyć? Jak przejawia się moja pokora?

Czytaj także >>> Wielki Post 2024


WNIEBOWSTĄPIENIE

Nad głową Jezusa, w czerwonym kręgu, symbolizującym tutaj niebo, widzimy ponownie Jezusa – tym razem wstępującego do nieba. W lewej ręce niczym berło trzyma On krzyż – znak zwycięstwa. Otoczony jest przez chór aniołów.

Scena Wniebowstąpienia widoczna jest nad głową Jezusa.

Okrąg, który widzimy dokoła Jezusa to symbol pełni i doskonałości ofiary Jezusa. Czerwony płaszcz, jaki ma On na swoich ramionach, wskazuje na Jego władzę kapłańską.

Oczy Jezusa zwrócone są ku górze, w stronę Ojca, którego dłoń widać na samej górze, w półokręgu. Wyprostowane palce tej dłoni to znak oznaczający wskrzeszenie Jezusa lub błogosławieństwo Boga Ojca na wszystko, co czyni Jezus.


ANIOŁOWIE

W dwóch miejscach ikony pojawiają się zastępy aniołów. Jedna grupa towarzyszy scenie Wniebowstąpienia. Kilku z aniołów wyciąga na niej ręce w stronę Jezusa, niejako w powitalnym geście.

Aniołów widzimy w scenie Wniebowstąpienia i przy obu ramionach Jezusa.

Sześciu aniołów widać także przy ramionach Jezusa. Zdają się oni rozmawiać między sobą o tym, co się wydarzyło. Patrzą na siebie, wyrażają podziw dla tajemnicy zbawienia dokonanego przez krew odkupieńczą.

Pytania do refleksji:

  • Z kim dzielę radość zmartwychwstania? Komu powiedziałem ostatnio o zmartwychwstaniu Jezusa?
  • W jaki sposób swoją postawą wyrażam chęć dojścia do nieba?

KOGUT

Istnieje kilka interpretacji tego symbolu. Jedna z nich mówi o tym, że kogut jest symbolem nadziei i jako taki wykorzystywany był w sztuce sakralnej na mozaikach czy lamkach oliwnych. Inna, że jako symbol wschodu słońca kogut wskazuje na nowy dzień, którego słońcem jest zmartwychwstały Jezus.

Nikogo nie dziwi jednak skojarzenie koguta ze zdradą Piotra. Opis tego wydarzenia przypomina nam Ewangelia wg św. Jana. Umieszczenie koguta na ikonie jest ostrzeżeniem, byśmy nie byli zadufani z racji na pewność swojej wiary, to przestroga przed pychą.

Pytania do refleksji:

  • W jakich sytuacjach najtrudniej jest mi zareagować jak świadek Chrystusa?
  • Czy chętnie przyznaję się do swojej wiary?

U STÓP KRZYŻA

Na samym dole krzyża mało wyraźne wizerunki 6 osób. Dostrzegalne są jedynie dwie – prawdopodobnie wierni dotykali tej części krzyża i portrety pozostałych osób wytarły się. Kogo przedstawiają dwa najwyraźniejsze? Tradycja podaje, że być może to św. Paweł i św. Piotr – co korespondowałoby z przedstawieniem na ikonie także koguta.

Inna interpretacja wskazuje, że są to święci patronowie Umbrii: św. Jan i św. Michał, a przypuszczalnie mogły się tam znajdować także wizerunki św. Rufina, św. Jana Chrzciciela, św. Piotra i św. Pawła.

Warto tutaj zwrócić uwagę, że obramowanie ze złotych muszli w tym miejscu krzyża nie jest domknięte. Według niektórych osób można to interpretować jako ponadczasowość Męki i Śmierci Chrystusa, która wkracza w rzeczywistość ludzi wszystkich czasów i pokoleń. 

Pytania do refleksji:

  • Na ile zdaję sobie sprawę, że Męka i Śmierć Jezusa dokonują się na każdej Mszy świętej? Jak przeżywam Eucharystię?
  • Co wiem o swoim patronie, o patronie miasta, w którym mieszkam?

WINOROŚL I MUSZLE

Krzyż ozdobiony jest gałązkami winorośli, w nawiązaniu do słów Jezusa, który powiedział “Ja jestem krzewem winnym, wy – latoroślami. Kto trwa we Mnie, a Ja w nim, ten przynosi owoc obfity, ponieważ beze Mnie nic nie możecie uczynić” (J 15, 5). Znak ten wskazuje na nasze włączenie w życiodajną śmierć Chrystusa. Wraz z Nim jesteśmy w niej zanurzeni i wraz z Nim zmartwychwstaniemy.

Muszle, które widać w obramowaniu krzyża, są symbolem drogi, jaką każdy z nas musi przejść do nieba. Tą Drogą jest sam Jezus. Przez Jego krzyż, śmierć i zmartwychwstanie mamy udział w Królestwie Niebieskim.

Pytania do refleksji:

  • Co dla mnie oznacza “trwać w Jezusie”?
  • Co w moim życiu jest krzyżem, moją drogą do nieba?

Czytaj także >>> Symbole Wielkiego Postu


KOLORY

Nie bez znaczenia są kolory, jakich używa się w sztuce malowania ikon. Kolor złoty to kolor zmartwychwstania, zwycięstwa, Bożej chwały. Kolor czerwony symbolizuje miłość. Kolor czarny oznacza grzech, śmierć, otchłań. Tę czerń widać pod ramionami Jezusa – to znak pustego grobu. Można ją zauważyć także pod Jego stopami, jako znak podeptania szatana.

Kolory te widać w różnych miejscach krzyża, jednak ostatecznie złoto i czerwień przeważają nad czernią, co jest bezpośrednim wyrażeniem ostatecznego zwycięstwa Jezusa nad złem.

Pytania do refleksji:

  • Na ile pozwalam Jezusowi, by to On zwyciężał we mnie zło? Czy nie próbuję być samowystarczalny?
  • Jakie aspekty mojego życia potrzebują światła zmartwychwstania?

Modlitwa, którą wg tradycji św. Franciszek odmówił przed Krzyżem San Damiano:

Najwyższy, chwalebny Boże,
rozjaśnij ciemności mego serca
i daj mi, Panie, prawdziwą wiarę,
niezachwianą nadzieję i doskonałą miłość,
zrozumienie i poznanie,
abym wypełniał Twoje święte
i prawdziwe posłannictwo.

__________

na podstawie: francesco.katowice.opoka.org.pl, franciszkankiniepokalanej.pl, franciszek.pl, eleuteria.oaza.org.pl, prowincja.panewniki.pl

Reklama

Dołącz do naszych darczyńców. Wesprzyj nas!

Najciekawsze artykuły

co tydzień w Twojej skrzynce mailowej

Raz w tygodniu otrzymasz przegląd najważniejszych artykułów ze Stacji7

SKLEP DOBROCI

Reklama

PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ

PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ
WIARA I MODLITWA
Wspieraj nas - złóż darowiznę