Kolędy. Co sprawia, że tak chętnie je śpiewamy?

Dlaczego tak chętnie śpiewamy kolędy? Która z kolęd najpełniej pokazuje sens Bożego Narodzenia? Co zrobić, żeby kolędy nawiązywały do czytań liturgicznych, jeśli nie dotyczą już one małego Jezusa leżącego w żłóbku? Zapytaliśmy o to Jana Buczyńskiego, organistę z par. św. Kazimierza w Pruszkowie, dyrygenta parafialnego chóru “Lira”.

---

Co sprawia, że tak chętnie śpiewamy w kościele kolędy?

Rzeczywiście kolędy są dowodem na to, że potrafimy śpiewać w kościele głośno. Nawet nie trzeba tego śpiewu bardzo prowadzić głosem, wystarczy go zaintonować.

Myślę, że to jest kwestia kilku czynników. W Polsce kolędy są bardzo mocno osadzone w tradycji, są przechowywane jak skarb, jak coś stałego, związanego z naszymi rodzinami, z naszą historią – w trudniejszych momentach dziejów po polsku śpiewano kolędy, czy to w czasie zaborów, wojen, wygnania. Niektóre kolędy w ogóle miały w ogóle bezpośredni wydźwięk patriotyczny – chociażby “Bóg się rodzi”. W innych krajach ta tradycja nie jest aż tak mocna. Dla naszych przodków kolędy były zawsze czymś, czego nie dało się zabrać. 

Nierzadko śpiewają je chętnie przecież nawet osoby, które nie przeżywają Świąt bardzo religijnie – to po prostu jest to bardzo istotny element kulturowy. Nawet jeśli dzisiaj tego nie czujemy, to wspomnienie o kolędowaniu naszych rodziców, dziadków sprawia, że kolędy znamy bardzo dobrze. Pamiętamy – przynajmniej początki – bardzo wielu tytułów.

Niektórych kolęd nawet więcej – 2, 3 czasem 4 zwrotki – co jest tym ciekawsze, że przecież w liturgii okres Bożego Narodzenia jest dużo krótszy od adwentu czy wielkiego postu.

W ogóle pod względem śpiewów czas bożonarodzeniowy jest chyba najkrótszy w roku liturgicznym, zwłaszcza jeśli ktoś adekwatnie do liturgii dobiera śpiewy. Tak naprawdę po oktawie Bożego Narodzenia większość znanych nam kolęd już nie pasuje do czytań, powinna “wypaść” z repertuaru. Wszystko dzieje się ekspresowo. Wszystkie treści pasterskie dobrze, żeby po Nowym Roku już nie wracały, bo historia Narodzenia idzie dalej.

Ja lubię sięgać w tym czasie po dalsze zwrotki niektórych utworów, gdzie opowiedziana jest już nie tyle fabuła tego, co się wydarzyło w Betlejem, ale też znaczenie teologiczne Bożego Narodzenia. A za chwilę jest Niedziela Chrztu Pańskiego, gdzie już totalnie rozjeżdża się ewangelia o 30-letnim Jezusie i kolędy o Jezusie malusieńkim, czy o tym, że przybieżeli do Niego pasterze. Dla mnie to chyba najtrudniejszy dzień w roku, żeby to logicznie liturgicznie poskładać.

POLECAMY: Niedziela Chrztu Pańskiego. Koniec okresu Bożego Narodzenia

Jest jakaś kolęda, której pan nie lubi?

Trudno powiedzieć, że nie lubię, ale niektóre pastorałkowe hity nigdy nie były moimi ulubionymi, np. “Oj maluśki” czy “Nie było miejsca dla ciebie”. Jeśli chodzi o te kolędy, które można wykorzystać w liturgii, nie ma takiej, której bym nie lubił. Wręcz żałuję, że lubimy za mało kolęd niż ich rzeczywiście jest – a polski repertuar kolędowy liczy prawdopodobnie nawet 700 tytułów.

To czego nie lubię, to takie “zgranie”, spowszednienie niektórych utworów, np. męczenie w każdą niedzielę “Dzisiaj w Betlejem” czy “Przybieżeli”. Wiemy, że jest takie oczekiwanie, nierzadko ze względu na dzieci – ale nie przepadam za takim ograniczaniem wyboru kolęd do zaledwie kilku, powtarzanych w tym krótkim czasie wiele razy. Msza Święta to w zasadzie 5 utworów, polskie śpiewniki proponują szeroki wachlarz kolęd, więc dobrze, żeby była jakaś zmiana, różnorodność. Niektóre kolędy mało znane mają naprawdę proste melodie i sam zauważyłem, że jak kilka razy zaśpiewałem np. “Niepojęte dary dla nas daje”, to ludzie podchwytują i też zaczynają śpiewać. Kolędy z XVII czy XVIII wieku to nie jest wielka sztuka, żeby się ich nauczyć i nauczyć też innych.

A “Mizerna, cicha” – która z wersji jest panu bliższa?

Częściej gram wersję molową, choć bardziej lubię tę durową, radośniejszą – ale ta jest z kolei mniej znana i nie wszyscy się włączają w śpiew.

W ogóle jest taka możliwość, żeby śpiewać obie wersje – zmieniając melodię co drugą zwrotkę, raz molową, raz durową. Nie do końca jest to dobry wybór na mszę – raczej na kolędowanie czy koncert.

A która kolęda, pana zdaniem, najlepiej oddaje sens Bożego Narodzenia?

Jeśli chodzi o tekst to właśnie ta już wspomniana – “Niepojęte dary dla nas daje”. Jest mało znana, ale naprawdę piękna i przystępna muzycznie – ale nie w znaczeniu, że jest to kolęda prostacka. Natomiast treściowo – tu w zasadzie zawiera się wszystko, co najważniejsze, w Bożym Narodzeniu, choć jednocześnie nie jest to kolęda trudna do zrozumienia. Jest mowa i o aniołach, i o wesołym śpiewaniu, jest dużo nawiązań biblijnych. To chyba moja ulubiona kolęda, jeśli chodzi o całościowe spojrzenie na Boże Narodzenie – nie tylko opowieść o tej wyjątkowej nocy, o przybyciu Trzech Mędrców, ale pokazanie też całego sensu Wcielenia.

A z bardziej znanych kolęd – moim zdaniem świetnie treść Bożego Narodzenia oddaje “Pójdźmy wszyscy do stajenki”. Często zatrzymujemy się na powiedzmy trzeciej, czwartej zwrotce, a w kolejnych można znaleźć opowieść o zbawieniu, o naturach Jezusa, o miłości i o tym, co my powinniśmy robić, jak odwdzięczyć się Bogu za tę miłość.

---

Niepojęte dary dla nas daje,
Dzisiaj z nieba Ojciec łaskawy,
Gdy się wieczne Słowo ciałem staje,
Mocą swojej cudownej sprawy.
Nędze świata precz odmiata, a płaczliwe jęczenia,
Dźwięków głosy pod niebiosy, i w wesele zamienia.
Skąd dziś wszyscy weseli, wyśpiewają Anieli, 

Niechaj chwała Bogu będzie w niebie,
A na ziemi pokój ludowi.

2. Partyarchów świętych upragnione,
Spełniło się oczekiwanie,
Kiedy Słowo z Panny narodzone,
Dopełniło wszystkich żądanie.
Gwiazda nowa Jakubowa, wypuściła promienie,
Ciemne błędy gasząc wszędy, światła czyni zjawienie.
Skąd dziś każdy z Anioły, wyśpiewuje wesoły, 

3. Już prorockich przepowiedzeń skutki,
Odmieniły cały świat mile,
Oddalając uprzykrzone smutki,
Przywróciły wesołe chwile.
Wszędy echo brzmi z pociechą, że z daru Zbawiciela,
Upewnienie o zbawienie, dopełniło wesela.
Więc z niebieśkiemi szyki wydajmy dziś okrzyki, 

4. Niebo dzisiaj z ziemią połączone,
Wyśpiewuje wdzięczności pienie,
Dzięki Bogu czyni nieskończone,
Za zjawione ludziom zbawienie.
Radość nasza z Mesyasza i wszystkiemu stworzeniu.
Że Pan chwały śmierci strzały skruszył w swem narodzeniu,
Brzmijże świecie wesoło, wydaj odgłos wokoło. 

Aby człowiek Bogiem był nazwany,
Jego postać Bóstwo przybrało,
by nie brząkał niewoli kajdany,
Słowo Ojca Ciałem się stało.
Sługa z Pana, ach, odmiana! Niesłychane przykłady,
by z wdzięczności dla miłości człowiek w Boga szedł ślady.
Więc niech pienia odgłosy idą aż pod niebiosy:

1. Pójdźmy wszyscy do stajenki, do Jezusa i Panienki,
Powitajmy maleńkiego i Maryję, Matkę Jego.

2. Witaj, Jezu ukochany, od Patryarchów czekany.
Od Proroków ogłoszony, od narodów upragniony.

3. Witaj, Dziecineczko w żłobie, wyznajemy Boga w Tobie.
Coś się narodził tej nocy, byś nas wyrwał z czarta mocy.

4. Witaj, Jezu nam zjawiony; witaj, dwakroć narodzony,
Raz z Ojca przed wieków wiekiem, a teraz z Matki człowiekiem.

5. Któż to słyszał takie dziwy? Tyś człowiek i Bóg prawdziwy,
Ty łączysz w Boskiej Osobie dwie natury różne sobie.

6. O szczęśliwi pastuszkowie, któż radość waszą wypowie!
Czego Ojcowie żądali, wyście pierwsi oglądali. x2

7. O Jezu, nasze kochanie, czemu nad niebios mieszkanie
przekładasz nędzę, ubóstwo i wyniszczasz swoje Bóstwo? x2

8. Miłości to Twojej dzieło z miłości początek wzięło.
Byś nas zrównał z Aniołami, poniżasz się między nami. x2

9. Spraw to, Jezu, Boskie Dziecię, niech Cię kochamy nad życie;
niech miłością odwdzięczamy miłość, której doznawamy. x2

10. Święta Panno, Twa przyczyna niech nam wyjedna u Syna,
by to Jego narodzenie zapewniło nam zbawienie. x2

Modlitwa o błogosławieństwo dla domu i rodziny [POBIERZ PDF]