Zwyczaj wysyłania przez papieży i biskupów listów do innych hierarchów ma w Kościele prastare korzenie. Pierwsze "listy okólne" zaczął wysyłać Benedykt XIV, a słowo "encyklika" wprowadził do użytku Grzegorz XVI.
Autorzy encyklik poprzez swoje listy chcieli zapewnić ich odbiorców o jedności w wierze, wyjaśnić wątpliwości czy nieporozumienia, upomnieć błądzących czy też podjąć jakieś ważne bieżące sprawy. Były to najczęściej listy, nierzadko z dodatkowymi określeniami, np. pasterskie, apostolskie i inne, ale bywały też bulle, brewe. Nieraz listy bywały „okólne”, czyli odpowiadały greckiemu słowu „enkyklikós” (od „enkyklos” – pismo okólne, „wędrujące”). Z czasem ta właśnie grecka nazwa przylgnęła do dokumentów papieskich najwyższej rangi i najbardziej uroczystych. Przyjęła się też praktyka, że papieże podpisują je niemal wyłącznie w swej siedzibie w Watykanie.
Tym razem, po raz pierwszy od ponad 200 lat, papież zerwał z dotychczasowym zwyczajem ogłaszania encyklik w Watykanie i 3 października udał się specjalnie do Asyżu, aby tam, na grobie św. Franciszka, podpisać swe najnowsze dzieło „okólne”, poświęcone braterstwu i przyjaźni społecznej. Wcześniej Pius VII (1800-23) podpisał encyklikę „Triumphum” 14 maja 1814 we włoskiej Cesenie – swym mieście rodzinnym.
PRZECZYTAJ: Papież Franciszek podpisał nową encyklikę
Co ciekawe pierwszą encykliką skierowaną nie tylko do biskupów i duchowieństwa, a nawet nie tylko do katolików, była „Pacem in terris” Jana XXIII z 11 kwietnia 1963, w której papież zwracał się „do wszystkich mężczyzn i kobiet dobrej woli”. Później praktyka ta stała się powszechniejsza, zwłaszcza w encyklikach społecznych.
Pierwsza encyklika
Ponieważ w ciągu wieków zatarły się nieco granice ważności między różnymi dokumentami papieskimi, wielki prawnik-kanonista papież Benedykt XIV spróbował uporządkować te sprawy i jako pierwszy wydał „pismo okólne” w dzisiejszym znaczeniu tego słowa, tzn. zaczynające się od uroczystego wstępu „Do czcigodnych naszych braci – patriarchów, prymasów, arcybiskupów i biskupów”. Był to dokument „Ubi primum” z 3 grudnia 1740 – o duszpasterskich obowiązkach biskupów – i to on uważany jest za pierwszą encyklikę. Ale nie była to jeszcze wtedy zbyt częsta praktyka i zarówno do tego czasu, jak i jeszcze długo potem papieże częściej nadawali swym dokumentom nazwę bulli lub brewe. Toteż za drugiego „pioniera” encyklik w Kościele można uważać Grzegorza XVI (1831-46), który wprowadził tę nazwę do użytku codziennego.
Przeczytaj również
-
Papież do młodych: to wy twórzcie przyszłość, razem z Bogiem
-
Franciszek oddał hołd Piusowi X, papieżowi pokoju. Był „papieżem dla wszystkich”
-
Papież zachęca Polaków: pielęgnujcie wewnętrzną wolność ducha
-
Franciszek: spadek liczby urodzeń to dramat
-
Czy abp Gänswein będzie nuncjuszem na Litwie? Zaskakujące doniesienia
-
Franciszek: niech Matka Boża pomoże nam dzielić się naszą wiarą
-
Papież odwiedzi kraje Azji Południowo-Wschodniej. Na kiedy zaplanowano podróż?
-
Papież zrobił niespodziankę dzieciom. „Przyniosłem wam różańce”
-
Papież zwrócił się do pielgrzymów z diecezji bydgoskiej. Wspomniał o bł. bp. Michale Kozalu
-
Oto najbardziej wojownicza z cnót
-
Franciszek do księży: bądźcie jak „chusta Weroniki” dla każdego człowieka
-
Papież przyjął abp. Jędraszewskiego
-
Franciszek apeluje o natychmiastowe zawieszenie broni w Strefie Gazy. „Wojna zawsze niszczy”
-
Papież poinformował o spisku w Watykanie. Odkryto go w czasie pontyfikatu Benedykta XVI
-
Franciszek wspomina Benedykta XVI: nigdy nie odebrał mi swojego poparcia
Najwięcej encyklik ogłosił Leon XIII – 86 (Encyklopedia Katolicka KUL-u wymienia ich 51, co i tak jest zresztą najwyższym wskaźnikiem), choć według dzisiejszych kryteriów dużą ich część można uznać raczej za listy apostolskie lub orędzia. Pius XII jest autorem 41 dokumentów tego rodzaju, bł. Pius IX – 33, Pius XI – 20, Grzegorz XVI i św. Pius X – po 16. W naszych czasach św. Jan Paweł II ogłosił 14 encyklik, jego poprzednicy: św. Jan XXIII – 8 i św. Paweł VI – 7. Benedykt XVI i Franciszek (dotychczas) napisali po trzy tego rodzaju dokumenty.
Nie tylko łacina
Każdy taki dokument ma krótszy lub dłuższy tytuł oficjalny, ale w praktyce encykliki – podobnie zresztą jak większość oficjalnych dokumentów papieskich i kościelnych – tytułowane są od pierwszych dwóch-trzech słów łacińskich, którymi się zaczynają. Nie wszystkie jednak tego rodzaju pisma powstawały w tym języku, i to na długo przed Soborem Watykańskim II, który wprowadził do liturgii i życia kościelnego języki narodowe. Na przykład Leon XIII (1878-93) ogłosił dwie encykliki po francusku i jedną po włosku, Pius XI (1922-39) – też jedną po włosku, ale jedną po niemiecku („Mit brennender Sorge” – o groźbie narodowego socjalizmu w Niemczech – z 14 marca 1937).
Jan Paweł II zaczął ogłaszać encykliki od razu w kilku językach, w tym także po polsku, pozostając jednak przy zwyczaju tytułowania ich od pierwszych słów łacińskich. Najnowsza encyklika Franciszka napisana została po włosku i dwa włoskie słowa „Fratelli tutti” stały się tytułem tego dokumentu. Początek encykliki to słowa z Napomnień św. Franciszka „Bracia wszyscy, spoglądajmy na dobrego Pasterza, który dla zbawienia swych owiec wycierpiał mękę krzyżową”.
ZOBACZ: Pełny tekst encykliki „Fratelli tutti”
os, KAI/Stacja7
