Szafarze sakramentów. Prawo księży, prawo świeckich

1. Szafarz sakramentu chrztu – ksiądz, diakon i świeccy w wyjątkowych sytuacjach

 

Zwyczajnym szafarzem chrztu (jak stanowi kanon 861 § 1 Kodeksu Prawa Kanonicznego) jest biskup, prezbiter (czyli ksiądz) i diakon. Gdyby jednak szafarz zwyczajny był nieobecny lub gdyby miał przeszkodę (o czym w § 2 tegoż kanonu), chrztu godziwie może udzielić katecheta albo inna osoba wyznaczona do tej funkcji przez ordynariusza miejsca. W wypadku konieczności natomiast – każdy człowiek, mający właściwą intencję.

 

Duszpasterze, zwłaszcza zaś proboszcz, powinni zatroszczyć się o to, aby wierni zostali pouczeni o prawidłowym udzielaniu chrztu.

Hierarchiczny porządek w sprawie udzielania chrztu, o czym jest mowa w § 1 kanonu 861, ma głębokie uzasadnienie teologiczne. W samym posłaniu, jakie otrzymali Apostołowie od Chrystusa, zawarte są integralnie powiązane ze sobą takie elementy, jak sakramentalna formuła oraz polecenie udzielania chrztu. Polecenie to przejęli po Apostołach biskupi, którzy do VII wieku byli głównymi szafarzami chrztu, a od IV wieku przejęli – z polecenia biskupów – prezbiterzy i diakoni, nazywani drugorzędnymi szafarzami.

 

W obecnym Kodeksie biskupi, prezbiterzy i diakoni są nazywani zwyczajnymi szafarzami chrztu. Norma natomiast wyrażona w § 2, choć nie używa specjalnej nazwy w odniesieniu do osób, które mogą udzielić chrztu w razie nieobecności czy niemożliwości udzielenia go przez zwyczajnych szafarzy, to wskazuje na pewne kryteria do godziwego udzielania chrztu. Prawo i obowiązek godziwego udzielenia chrztu zatem spoczywa najpierw na tych, którzy zostali do tego wyznaczeni, tj. na katechetach lub innych osobach.

 

W końcu na wypadek konieczności chrztu może udzielić każdy człowiek, również nieochrzczony.

 

W księdze liturgicznej Obrzędy chrztu dzieci konieczność tę dostrzega się głównie w sytuacji niebezpieczeństwa zagrażającego życiu.

2. Szafarz sakramentu bierzmowania – biskup i każdy ksiądz, któremu biskup udzieli kompetentnej władzy

 

Zwyczajnym szafarzem sakramentu bierzmowania jest biskup (wg Kanonu 882 PK). Ale tego sakramentu może w sposób ważny udzielać również prezbiter, posiadający taką władzę na podstawie powszechnego prawa lub szczególnego udzielenia ze strony kompetentnej władzy.

 

Określenie urzędu biskupa w kwestii szafarstwa sakramentu bierzmowania wskazuje również fakt, że jest mu zastrzeżone prawo do poświęcenia krzyżma świętego.

 

Na chrześcijańskim Zachodzie od samego początku występowała tendencja do zastrzeżenia udzielania bierzmowania biskupowi.

 

Od IV wieku natomiast mogli udzielić sakramentu bierzmowania również prezbiterzy, ale tylko po uzyskaniu zezwolenie od Stolicy Apostolskiej. Z biegiem czasu jednak Stolica Apostolska stopniowo poszerzała dotychczasowy zakres władzy prezbiterów, by całościowo na nowo określić uprawnienia prezbiterów jako szafarzy bierzmowania w księdze liturgicznej Obrzędy bierzmowania.

 

Według normy zawartej w kanonie 883, n. 2 upoważnienie do bierzmowania posiadają również ci, którzy na podstawie swego urzędu lub zlecenia biskupa diecezjalnego udzielają chrztu temu, kto przestał być dzieckiem.

 

Według n. 15 Instrukcji Episkopatu Polski kapłan jest upoważniony do tego, by zaraz po chrzcie udzielił sakramentu bierzmowania, by zgodnie z prastarym zwyczajem, przyjętym w Kościele, wprowadzić nowo ochrzczonego od razu w pełnię życia chrześcijańskiego.

 

Pełnię uprawnień do udzielenia sakramentu bierzmowania otrzymują również prezbiterzy w odniesieniu do osób znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci.

3. Szafarz Najświętszej Eucharystii – wyłącznie ksiądz

 

Szafarzem, który może sprawować w osobie Chrystusa sakrament Eucharystii (jak stanowi kanon 900 § 1), jest tylko kapłan ważnie wyświęcony. Wyłączna kompetencja prezbitera do odprawienia Mszy św. została potwierdzona przez Stolicę Apostolską w związku z błędnymi poglądami dotyczącymi istotnej różnicy między kapłaństwem służebnym a kapłaństwem powszechnym.

 

Władzę ważnego sprawowania Eucharystii otrzymuje prezbiter wraz z przyjęciem święceń kapłańskich i nigdy jej nie traci, niezależnie od jego statusu prawnego w Kościele.

 

Według § 2 tego kanonu, godziwie sprawuje Eucharystię kapłan, któremu prawo kanoniczne tego nie zabrania, to znaczy, kiedy zachowuje on przepisy dotyczące celebry oraz gdy nie jest mu osobiście zabronione odprawianie Mszy św., np. z powodu zaciągnięcia kary, nieprawidłowości lub przeszkody niepozwalającej na wykonywanie święceń, albo popełnienia grzechu ciężkiego.

 

4. Szafarz sakramentu pokuty – wyłącznie ksiądz

 

Szafarzem sakramentu pokuty jest tylko kapłan (kanon 965). Kapłanem zaś jest biskup i prezbiter. Historia tego sakramentu pokazuje, że kapłaństwo urzędowe stanowi istotny element struktury tego sakramentu.

 

Oprócz władzy święceń, do ważnego sprawowania absolucji od grzechów, kapłan powinien mieć upoważnienie do wykonywania jej względem wiernych. Istotna jest zatem różnica pomiędzy władzą święceń od upoważnienia do udzielania rozgrzeszenia. Prezbiterzy są dla biskupów niezbędnymi pomocnikami i doradcami w posłudze i obowiązku nauczania, uświęcania rządzenia ludem Bożym. Dotyczy to również sprawowania urzędu szafarza sakramentu pokuty. Na oznaczenie tej zależności Kodeks używa wyrażenia upoważnienie do słuchania spowiedzi zamiast wyrażenia władza rozgrzeszania, jaki był używany we wcześniejszym ustawodawstwie.

 

Upoważnienie szafarza sakramentu pokuty do udzielania rozgrzeszenia jest konieczne nie tylko do godziwości, ale i do ważności aktu, czyli do tego, aby udzielona penitentowi absolucja spowodowała skutki prawne, czyli żeby spowiedź była ważna.

 

5. Szafarz sakramentu namaszczenia chorych – wyłącznie ksiądz

 

Namaszczenia chorych ważnie udziela każdy kapłan i tylko kapłan (kanon 1003), godziwie natomiast kapłani, którym zlecono duszpasterstwo określonej wspólnoty wiernych, lub inni za ich domniemaną zgodą. Każdy kapłan jest też upoważniony do noszenia ze sobą poświęconego oleju.

 

Poza kapłanem nikt inny nie może być zwyczajnym ani nadzwyczajnym szafarzem tego sakramentu, ponieważ sakrament ten jest związany z odpuszczeniem grzechów i godnym przyjęciem Eucharystii.

 

Kapłan ważnie wyświęcony zawsze ważnie udziela sakramentu namaszczenia. Nie ma znaczenia jego aktualny stan prawny w Kościele, to znaczy zaciągnięcie kary kościelnej, na ważne sprawowanie omawianego sakramentu. Ewentualne ograniczenia prawne odnoszą się jedynie do godziwości sprawowanego sakramentu.

 

6. Szafarz sakramentu święceń – wyłącznie biskup

 

Szafarzem święceń, jak stanowi kanon 1012, jest biskup konsekrowany, czyli włączony w sukcesję apostolską.

 

W Kościele zachodnim mianowanie biskupów, a w związku z tym upoważnienie do udzielenia im święceń biskupich, jest zastrzeżone władzy prymacjalnej Biskupa Rzymu. Kanon 1013 stanowi o zakazie adresowanym do każdego biskupa, aby nie udzielał święceń biskupich bez uprzedniego upewnienia się co do tego, czy kandydat otrzymał specjalne upoważnienie Biskupa Rzymu do przyjęcia święceń.

 

7. Szafarze sakramentu małżeństwa – małżonkowie

 

Szafarzami sakramentu małżeństwa są sami małżonkowie.

 

W zwykłych warunkach Kościół wymaga od katolików, aby zawierali sakrament małżeństwa w obecności kapłana lub diakona, jako świadka kwalifikowanego oraz dwóch świadków zwykłych. Są jednak sytuacje, kiedy katolicy mogą zawrzeć ten sakrament bez kapłana lub diakona, mianowicie kiedy jest on nieosiągalny albo też jego obecność przy zawarciu sakramentu narażałaby kogoś na wielkie niebezpieczeństwo.

 

W sytuacji, gdy kapłan lub diakon jest nieosiągalny przez miesiąc, jak stanowi kanon 1116 Kodeksu, małżeństwo może być zawarte bez niego, ale w obecności świadków.

 

Zapamiętaj:

 

Pan Bóg pojednał nas ze sobą przez miłość i ofiarę Jezusa, który jest i pozostanie nadal pierwszym i głównym Szafarzem wszelkiej łaski i każdego gestu sakramentalnego. Każdy szafarz zatem powinien być i działać zawsze, wykonując swą służbę, jako żywy znak Chrystusa i Kościoła.

 

Poza samym działaniem sakramentalnym do obowiązków szafarza należy również spełnienie wszystkich warunków wymaganych do ważności znaku sakramentalnego. Ważność sakramentu natomiast zależy najpierw od posiadania przez szafarza tej władzy, jaka wymagana jest przez Kościół do sprawowania poszczególnego sakramentu.

 

Kościół określił, że nie każdy chrześcijanin może być szafarzem sakramentów, jak choćby sprawowanie sakramentu pokuty. Konieczne jest udzielenie odpowiedniej władzy. A władza, jaką szafarz otrzymuje, powinna być przez niego wykonywana w warunkach ustalonych przez Magisterium Kościoła i ustanowionych w Kodeksie Prawa Kanonicznego oraz w księgach liturgicznych. Normy te określają warunki prawne aktu, który powinien być wykonany ważnie i godziwie. Innym warunkiem wymaganym do ważności jest intencja szafarza wypełnienia tego, co czyni Kościół. Szafarz nie działa bowiem własną mocą, lecz mocą samego Chrystusa. Treścią intencji szafarza zatem jest wypełnienie tego, co czyni Kościół. Dokonuje się w ten sposób ścisłe zespolenie z całym Kościołem jako integralnym podmiotem celebracji.

 

---

Literatura:

1. W. Góralski, E. Górecki, J. Krukowski, J. Krzywda, P. Majer, B. Zubert, Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego. Księga IV, Uświęcające zadanie Kościoła, t. III. 2, Poznań 2010.

2. B. Testa, Sakramenty Kościoła, Poznań 1998.

3. M. Pastuszko, Sakrament bierzmowania, Kielce 2005.