Jak Kościół weryfikuje cuda?

Uznanie cudu stanowi jeden z dwóch kluczowych elementów procesu beatyfikacyjnego (obok uznania heroiczności cnót kandydata w toczącym się równolegle postępowaniu), ale w procesie kanonizacyjnym jest już tylko jedynym. Wyjątkiem jest wyniesienie na ołtarze kandydata, który został uznany za męczennika – cud nie jest wtedy potrzebny.

 

Papież, który ostatecznie jako jedyny ma prawo decydować o kościelnym kulcie publicznym Sług Bożych, przyspieszając procedury, może jednak zrezygnować z konieczności przeprowadzenia procesu w sprawie cudu.  Tak uczynił Franciszek w przypadku kanonizacji Jana XXIII.  Decyzja papieża Franciszka o dyspensie od proceduralnego uznania cudu wiązała się z obecnością wielu łask za wstawiennictwem Jana XXIII.

 

– Franciszek skorzystał z tzw. fama signorum, opinii znaków (łask szczególnych). To nie pierwszy taki przypadek w historii Kościoła – podkreśla postulator procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego Jana Pawła II, ksiądz Sławomir Oder. Termin kanonizacji Jana XXIII, podobnie jak Jana Pawła II, ogłosi konsystorz, który zbiera się ostatniego dnia września 2013 roku.

Weryfikację cudu w przypadkach beatyfikacji i kanonizacji reguluje wydana przez papieża Jana Pawła II  25 stycznia 1983 roku konstytucja apostolska Divinus Perfectionis Magister. „Dochodzenie dotyczące stwierdzenia zaistniałych cudów winno być przeprowadzone oddzielnie od dochodzenia dotyczącego cnót, a także męczeństwa” – napisano w niej.

 

A zatem, choć powszechnie mówimy o procesie beatyfikacyjnym czy procesie kanonizacyjnym, to – zwłaszcza widać to w przypadku tego pierwszego – kwestia cudu rozpatrywana jest w osobnym procesie, stanowiącym integralną część procesu beatyfikacyjnego. W procesie kanonizacyjnym, inaczej niż w procesie beatyfikacyjnym, nie dowodzi się już heroiczności cnót kandydata na ołtarze (czyli tego, że jego życie było moralnie nieskazitelne i może stanowić dla wiernych bezwzględny przykład).

 

To Jan Paweł II chciał, i wyraził to we wspomnianym dokumencie, aby proces przeprowadzono sprawnie, ale rozważnie, postępując zgodnie z procedurami. Chętnie podkreślali to specjaliści już w czasie procesu beatyfikacyjny papieża Polaka, kiedy społeczne oczekiwanie i płynące z Polski częste zapytania na temat postępów procesu czasem odbierano w Watykanie jako presję.

 

W konstytucji papież podkreślił znaczenie kolegialności w przygotowaniu procesu, uzasadniając: „po najnowszych doświadczeniach wydaje nam się rzeczą konieczną zrewidowanie przygotowania procesu i zreorganizowanie samej Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych (…) by odpowiedzieć wymaganiom  uczonych i pragnieniom naszych braci w biskupstwie, którzy wielokrotnie prosili usilnie o przyspieszenie procedury dochodzenia z zachowaniem dokładności w przeprowadzaniu badań w sprawach tak wielkiej wagi. Uważamy także, że w świetle przedstawionej przez Sobór Watykański II nauki o kolegialności wypada, by sami biskupi zostali bardziej włączeni w prowadzenie spraw kanonizacyjnych”.

Dziś weryfikacja cudu w procesie beatyfikacyjnym jest wieloetapowym procesem, a toczy się na dwóch szczeblach: diecezjalnym i watykańskim.

Podczas postępowania diecezjalnego zbiera się dokumentację i przesłuchuje świadków, by jak najdokładniej opisać życie kandydata, sławę jego świętości, ewentualnego męczeństwa i właśnie świadectwa łask, które dokonały się za jego wstawiennictwem. Konstytucja wyraźnie już na tym etapie mówi o cudach, ale zaangażowani w proces beatyfikacyjny urzędnicy i hierarchowie kościelni niechętnie używają tego sformułowania – ponieważ uznanie cudu i jego zatwierdzenie następuje dopiero na późniejszym etapie. Zwykle proces beatyfikacyjny toczy się w oparciu o kult lokalny kandydata na ołtarze, a zatem cudów za jego wstawiennictwem szuka się w oparciu o taki właśnie obszar. Są jednak wyjątki, jak to miało miejsce w przypadku procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II, kiedy już można było mówić o kulcie powszechnym.

 

– Proces weryfikacji cudu rozpoczyna się na etapie diecezjalnym. Zbiera się świadectwa i dokumentację dotyczącą jednego lub zwykle więcej cudów i przeprowadza się wstępną analizę tych przypadków. Na temat każdego z nich zbiera się jedną, dwie , a nawet trzy opinie biegłego – podkreśla ksiądz Sławomir Oder.

Wszystkie zebrane na etapie diecezjalnym dokumenty – w tym te, dotyczące cudu – biskup przesyła do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych. Po wstępnej aprobacie dokumentacji postulator procesu szczebla diecezjalnego sporządza tzw. positio (dokument popularnie zwany „pozycją”), będący skrótem, esencją wiedzy wynikającej z zebranej dokumentacji.

 

Dalsza weryfikacja cudu, zarówno w procesie beatyfikacyjnym, jak i kanonizacyjnym następuje już w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, dykasterii (odpowiedniku ministerstwa) zreformowanej za Jana Pawła II.

Po przysłaniu przez diecezję dokumentacji w sprawie cudu uzdrowienia do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, w dykasterii wybiera się dwóch lub trzech lekarzy z listy zaprzysiężonych i prosi o wydanie przez nich wstępnej opinii. Czasem, przy podziale głosów bada się sprawę dalej albo też prosi o wybór innego przypadku.

 

Trzeba mieć przede wszystkim pewność, że cud wydarzył się już po śmierci kandydata na ołtarze – to weryfikuje się w procesie beatyfikacyjnym. W przypadku zaś Sługi Bożego – błogosławionego, wobec którego toczy się proces o kanonizację – cud musi wydarzyć się już po jego beatyfikacji. Może to nastąpić nawet tego samego dnia. Tak było właśnie w przypadku Jana Pawła II.

 

Pozostaje jednak pytanie, czy cud ma się wydarzyć po uroczystości beatyfikacyjnej czy też wcześniej, po uznaniu przez papieża dekretu o wyniesieniu na ołtarze kandydata i wyznaczeniu daty mszy beatyfikacyjnej.

 

Ksiądz Sławomir Oder, zapytany o to wkrótce po rozpoczęciu procesu kanonizacyjnego Jana  Pawła II precyzował, że zwyczajowo postulatorzy posiłkują się cudem, który wydarzył się już po beatyfikacji, ale równie ważny jest taki cud, zwłaszcza gdy jest oczywisty, pewny, niepodważalny, który dokonał się za wstawiennictwem błogosławionego, zaraz po zatwierdzeniu dekretu o beatyfikacji przez papieża. Przy czym, jak podkreśla postulator, papież aprobuje dekret, ale nie podpisuje fizycznie dokumentu, o czym czasem błędnie donoszą media.

 

Weryfikacja cudu w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych może potrwać wiele miesięcy, a zazwyczaj trwa lata. Jak nakazuje dokument papieski z 1983 roku, „cuda bada się na zebraniu biegłych (jeśli chodzi o uzdrowienia na zebraniu lekarzy) (…); na specjalnym posiedzeniu teologów i wreszcie na kongregacji kardynałów i biskupów (congregatio ordinaria)”.

 

– Ta weryfikacja cudu ma charakter ściśle naukowy – podkreśla ksiądz Oder – a jego badanie ma dwa aspekty: medyczny i teologiczny.

 

Należy podkreślić, że postulator może mieć przygotowanych i dogłębnie opracowanych więcej świadectw o łaskach za wstawiennictwem kandydata na ołtarze. Zwłaszcza jeśli dotyczy to przypadków uzdrowień. Postęp w medycynie każe szczegółowo przestudiować każdy taki przypadek, by orzec, że uzdrowienia nie można wyjaśnić w żaden znany współczesnej medycynie sposób. Stąd tak wielka rola komisji lekarzy w weryfikacji cudu. Budzące spekulacje mediów, inspirujące do publikacji doniesień o opóźnieniu procesu beatyfikacyjnego czy kanonizacyjnego długie studia nad przypadkami uzdrowień nie muszą być i zazwyczaj nie są efektem podważania przez lekarzy wiarygodności świadectw o uzdrowieniu, a są normalną, przewidzianą we wspomnianej konstytucji procedurą. Wszystko po to, by  już po zatwierdzeniu cudu nie było żadnych wątpliwości. Tak było z uzdrowieniem francuskiej zakonnicy, Marie Simon-Pierre z choroby Parkinsona – które posłużyło jako cud w procesie kanonizacyjnym Jana Pawła II. Same zaś spekulacje są spowodowane jeszcze jedną istotną kwestią: mianowicie cały proces jest tajny, a doniesienia prasowe oparte są tylko o przecieki, i to nieliczne.

Ksiądz Sławomir Oder podkreśla, że na etapie watykańskim – czyli gdy lekarze z komisji lekarskiej Kongregacji zapoznają się z dokumentacją albo już gdy obradują, bardzo często powołuje się kolejnych biegłych lub zadaje dodatkowe pytania tym, których już wcześniej powołano.

 

– Postulator powinien być gotów do udzielania stałej pomocy prowadzącemu sprawę z ramienia Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, podsekretarzowi. Chodzi o przygotowanie materiałów do dyskusji wśród lekarzy, czy później kardynałów i biskupów, o umożliwienie ewentualnego kontaktu ze świadkami, czy ekspertami – mówi ksiądz Hieronim Fokciński, długoletni pracownik, relator w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, który ma na swoim koncie przygotowanie w dykasterii materiału dowodowego przy czterdziestu beatyfikacjach i kanonizacjach; autor ponad dwustu publikacji naukowych z tej dziedziny. – Podczas procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II, który miał charakter bardzo poważny, bardzo często nawiązywaliśmy ponowny kontakt z różnymi lekarzami właśnie na tym etapie – podkreśla postulator.

Liczba konsultorów – lekarzy może być różna. Zwykle waha się od pięciu do dziesięciu. O tym, jak zakwalifikować uzdrowienie decyduje większość. A jeśli nawet uzupełnienie o nowe dowody nie przekonuje komisji co do słuszności wyboru cudu, lub jest niewystarczające, to się z niego rezygnuje.

 

– Często jest też tak, że postulator ma pełną dokumentację do kilku przypadków uzdrowień, wówczas wybiera się ten najpewniejszy – dodaje ksiądz Fokciński.

 

To między innymi dlatego nikt, nawet postulator nie powinien przed ostateczną decyzją komisji Kongregacji, mówić publicznie o jaki cud chodzi. Bo – jak podkreśla się w dykasterii – nawet najlepszy przypadek, który ma w jego przekonaniu największe szanse, by posłużyć w procesie – może być podważony przez jedną z komisji.

Ksiądz Fokciński podkreśla, że komisja medyczna bada cud uzdrowienia pod kątem tego, czy dokonał się natychmiast (czyli nie jest długim procesem zdrowienia), jest całkowity i trwały. Czasem lekarze odkładają sprawę, by przekonać się właśnie o trwałości cudu. Zwyczajowo zakłada się, że muszą upłynąć trzy lata od uzdrowienia, by uznać je za permanentne. Ale zdarzają się też niespodzianki. 

 

– Miałem taki przypadek, kiedy komisja zadecydowała o powtórzeniu badań. Chodziło o uzdrowienie  dziecka. I wówczas rodzice nie zgodzili się, argumentując że badania takie są stresujące i dziecku pozostanie uraz. Trzeba było zrezygnować z tego świadectwa i wybrać inne – mówi ksiądz Fokciński, dodając – W sprawach, które prowadziłem czasem bez rezultatu podchodzono w komisji lekarskiej trzy razy do głosowania. Wówczas praktyka jest taka, że rekomenduje się postulatorowi, nie nakazuje, zrezygnowanie z danego przypadku. Były takie przypadki, że czeka się na kolejny cud  po kilkadziesiąt lat. Zdarza się, że zgłoszony przypadek uzdrowienia wymaga zgromadzenia dalszej dokumentacji, a tymczasem ta zaginęła w szpitalu, została zniszczona – bo upłynęło dużo czasu lub też lekarze odmawiają jej udostępnienia, zasłaniając się tajemnicą lekarską albo też argumentacją, że w cuda nie wierzą.  

 

Bywa też inaczej, znacznie prościej. W jednym z procesów kanonizacyjnych posłużył przykład przypadkowego uzdrowienia z beznadziejnego, zdaniem lekarzy, przypadku paraliżu. Chorego, modlącego się o wstawiennictwo do kandydata na ołtarze, odwiedzał tylko jeden przyjaciel, z którym chory czasem prowadził żartobliwe kłótnie. W czasie jednej z nich, chory przytwierdzony do wózka zapytał: A mam cię kopnąć? I wykonał gest. Okazało się, że może się poruszać. Uznano to za cud w procesie.

Na ogół wybiera się uzdrowienia fizyczne, ale ten, który posłużył w procesie św. Urszuli Ledóchowskiej, musieli zweryfikować fachowcy od… wysokich napięć. Pewien ogrodnik, który zwykł modlić się gorliwie do świętej, pewnego razu uruchomił sprzęt ogrodniczy o potężnym napięciu. Zrobił to niewłaściwie i powinien ponieść śmierć na miejscu, tymczasem przeżył.

 

Tu lekarz – jak podkreśla były pracownik Kongregacji – mógł tylko wypowiedzieć się na temat wytrzymałości organizmu na natężenie prądu; głównym specjalistą był technik. Rzecz jasna, trzeba było udowodnić, że ogrodnik nie miał na sobie gumowych butów czy izolującego okrycia. Choć weryfikacja medyczna wydaje się bardzo skomplikowana, to problem może się też pojawiać na etapie drugiej komisji teologów.

Teolodzy muszą mieć niezbite argumenty, że modlitwy o wstawiennictwo ze strony kandydata na ołtarze spotkały się z odpowiedzią ze strony Boga. I to nie wszystko, muszą mieć bowiem dowody, że oto poskutkowało zwrócenie się do tego, a nie innego kandydata, błogosławionego czy świętego.

 

– Czasem bowiem w desperacji ludzie proszą o wstawiennictwo kilku. Teolodzy mają wtedy niemały problem. Z kolei wedle podobnej zasady, na podstawie jednego cudu wyniesiono na ołtarze trójkę pastuszków z Fatimy – ludzie modlili się, prosząc o wstawiennictwo jednocześnie całą trójkę – podkreśla ksiądz Fokciński i dodaje, że obowiązuje zasada iż wszyscy, którzy podejmują decyzje w sprawie weryfikacji cudu powinni być w sumieniu pewni podjętych decyzji. – To musi być pewność moralna. Tak to nazywamy.

 

Po zatwierdzeniu cudu przez komisję medyczną i teologiczną, dokumentacja procesu trafia do komisji kardynałów i biskupów. Kiedy, to grono ją zatwierdzi, prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych wydaje dekret o cudzie. W przypadku beatyfikacji wraz z dekretem o heroiczności cnót stanowi podstawę do wyniesienia kandydata na ołtarze; w przypadku Sługi Bożego sam dekret o cudzie jest równoważny z dekretem o świętości. Na końcu prefekt udaje się do papieża, który podczas prywatnej audiencji zatwierdza dokument, tym samym ostatecznie weryfikuje cud.