10 faktów w sprawie Galileusza

W zachowaniu szafujących argumentem od Galileusza niekoniecznie musimy widzieć złe intencje. Są to w większości osoby zagubione w informacyjnym szumie, w którym rzetelne wiadomości zastąpiła propaganda i manipulacje, dlatego nie po ich stronie leży wina za tak słabą znajomość sprawy. Mało tego, wielokrotnie spotkałem osoby, które w obliczu argumentów otwierają szeroko oczy i żałują, że nie znali ich wcześniej.

Z wielką przyjemnością prezentuję zatem fakty, o których w przedstawianiu historii Galileusza wielu zapomina, a które rozjaśniają obraz i oddają specyfikę czasu oraz sytuacji.

1. Najżywiej protestujące i domagające się kary wobec naukowca za jego sprzeciw wobec Arystotelesa i Ptolomeusza było środowisko akademickie, uniwersyteckie. W 1624 roku parlament paryski podarł tezy zwolenników Galileusza, a ich autorów wygnał ze stolicy Francji. Zabronił też nauczania takich treści pod karą śmierci. Sam Kartezjusz głośno sprzeciwiał się temu systemowi. A zatem podział na świat naukowy stojący w obronie Galileusza i Kościół, który go ukarał jest kompletnie nieprawdziwy.

2. W czasie pierwszego procesu Galileusza powstawały dzieła osób duchownych (Foscarini, Astunica), które opowiadały się za systemem kopernikańskim.

3. Galileusz jechał do Rzymu, by stanąć przed Inkwizycją mając jednocześnie intencję poddania się wszystkim postanowieniom, aby ratować własną duszę. Po ogłoszeniu wyroku inkwizycyjnego (prawdopodobna niezgodność części tez Galileusza z Pismem św.) naukowiec został wezwany do św. Roberta Bellarmina, który ogłosił mu zakaz głoszenia wątpliwych tez. Galileusz przystał na to. Kilka dni później został przyjęty na długiej audiencji u papieża Pawła V. Następnie astronom wrócił do domu i kontynuował swoje badania.

4. Późniejszy sędzia Galileusza – papież Urban VIII napisał w 1620 roku (czyli już po wyroku inkwizycyjnym) na cześć naukowca odę wysławiającą jego wiedzę i pęd do prawdy. Zbiegło się to z jego pracami nad dziełem Il saggiatore (Probierz złota), które trzy lata później wydał i zadedykował… Urbanowi VIII.

5. Nieślubne dzieci naukowca – społecznie w tym czasie odrzucane – zostały otoczone troską Kościoła. Obie córki odczuły powołanie do życia zakonnego i wstąpiły do klasztoru, a syn otrzymywał z papieskiego skarbca pieniądze na utrzymanie. Podobną pensję otrzymał później Galileusz.

6. Podczas procesów inkwizycyjnych przyjęte było, że przesłuchiwany (nawet duchowny!) mieszka w jednej z cel Kongregacji św. Oficjum. W wypadku Galileusza – ze względu na zasługi a także stan zdrowia – zrobiono wyjątek. Z początku mieszkał w pałacu ambasadorskim, następnie dla przyspieszenia procesu przeniósł się do gmachu Inkwizycji, jednak dalej nie zamieszkał w celi, a w kilkupokojowym apartamencie.

7. Wbrew obiegowej opinii Galileusz nie został poddany torturom ani w pierwszym, ani w drugim swoim procesie. W pierwszym na wszystkie postanowienia się zgodził, więc nie było ku temu zamiaru, ani potrzeby, a w drugim – poza podobną pokorą i zgodnością – przeciw torturom przemawiał wiek i choroba. Sądy inkwizycyjne jako jedyne na świecie brały pod uwagę te czynniki przy zarządzaniu tortur. Zastosowano jednak wobec Galileusza groźbę ich użycia, aby sprawdzić jego prawdomówność. Mimo zagrożenia, potwierdził swoje zeznanie, że od momentu pierwszego procesu nie uznaje swojej teorii za w pełni zgodnej z prawdą. A zatem zmiana poglądów nie odbyła się za pomocą łamania sumienia torturami – jak wielu twierdzi – ale oparła się o argumentację naukowców powołanych przez Inkwizycję oraz o pokorę oskarżonego.

8. Eppur si muove – a jednak się kręci – miał powiedzieć Galileusz po ogłoszeniu wyroku inkwizycyjnego i rzekomo nieszczerym przyznaniu się do winy. Wydaje się to o tyle nieprawdopodobne, że historia ta utrzymuje, iż jedynymi, którzy nie słyszeli tego wyznania byliby sędziowie rozgrzeszający Galileusza. Ponadto należy pamiętać, że pierwsza wzmianka o tym wyrazie buntu pojawiła się nagle i pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku. Niewielka jest szansa, aby przez ponad 100 lat nikt nie spisał tak pikantnej historii.

9. Wyrok na Galileusza nie był surowy. Przez trzy lata miał raz w tygodniu odmawiać psalmy pokutne. Jego więzieniem przez pierwsze pół roku był pałac arcybiskupi w Sienie. Później przeniósł się do własnej willi pod Florencją, gdzie pozostał aż do swojej śmierci. Przez cały ten czas przyjmował najdostojniejszych gości i żył z pensji otrzymywanej od papieża.

10. Powszechne zdanie, że rehabilitacja systemu kopernikańskiego i Galileusza wydarzyła się dopiero za pontyfikatu Jana Pawła II jest nieprawdziwe. Zezwolenie na rozpowszechnianie tez Kopernika miało miejsce już 11 września 1811 roku, gdy jego teorie zyskały kolejne argumenty tak, że hipoteza ta zaczęła graniczyć z pewnością. Uznanie Kościoła za wstecznika, który jako ostatni przyznaje się do błędnego osądu jest niesprawiedliwością – jeszcze długo po tym wydarzeniu pojawiali się naukowcy, którzy podważali naukę Galileusza i Kopernika.

Jak widać historia nie jest czarno-biała, co często próbuje się wmówić. Abstrahując od oceny diagnozy sytuacji, jaka miała wtedy miejsce w Kościele, zachowanie poszczególnych papieży, dostojników kościelnych, a nade wszystko Inkwizycji jest daleko inne od wielu obrazów, jakie kreślą przed nami domorośli historycy. Warto o tym pamiętać, gdy kolejny raz przyjdzie nam z nimi rozmawiać.