Nasze projekty

Kardynałowie – biskupi

Niezauważona reforma papieża Franciszka. Grono kardynałów-biskupów jeszcze nigdy nie było tak duże.

Reklama

Najmniejszą i najważniejszą grupę w kolegium kardynalskim stanowią kardynałowie-biskupi. Kiedyś było ich siedmiu, bo siedem było siedzib biskupich wokół Rzymu. Ostatnio to się zmieniło. Piszemy o niezauważonej reformie papieża Franciszka

Każdy z kardynałów-biskupów od starożytności był jednocześnie biskupem jednej z siedmiu diecezji suburbikarnych (podmiejskich): Albano, Ostia, Porto-Santa Rufina, Sabina, Velletri-Segni, Frascati i Palestrina. 

Aż do połowy XX wieku kardynałowie-biskupi rzeczywiście administrowali tymi diecezjami, nawet jeśli równocześnie sprawowali inne funkcje, czasem nawet w odległych zakątkach świata. Jednak z biegiem wieków pogodzenie tych dwóch urzędów było coraz bardziej wymagające. Decyzją Jana XXIII kardynałowie-biskupi są tylko symbolicznie związani z tymi kościołami. Od jego reformy, oprócz nich, biskupów tytularnych, diecezje te posiadają swoich ordynariuszy, faktycznie nimi kierujących.

Reklama

 

Kilka lat później Paweł VI wprowadził inną zmianę dotyczącą kardynałów-biskupów – do ich grona należą od lat 70. patriarchowie kościołów wschodnich: koptyjskiego, maronickiego i chaldejskiego, choć oczywiście bez przydzielenia im kościołów tytularnych w diecezjach podrzymskich. Grono kardynałów-biskupów wzrosło.

Pierwszy z kardynałów

Wróćmy jeszcze do czasów starożytnych. Szczególną rolę pełnił zawsze biskup podrzymskiej Ostii. To on, po wyborze nowego papieża, udzielał mu święceń biskupich. Tradycyjnie kierował też kolegium kardynałów po śmierci papieża. Tak ukształtowała się funkcja najważniejszego w gronie kardynałów – najpierw priora, czasem prymasa, potem dziekana kolegium. Stąd dziekanowi kolegium kardynalskiego po dziś dzień zawsze przysługuje tytuł kardynała biskupa Ostii.

Reklama

Biskupem Ostii zostawał najstarszy spośród kardynałów-biskupów. “Najstarszego” określał jednak nie wiek, ale czas bycia kardynałem-biskupem. Wraz ze śmiercią poprzedniego biskupa Ostii, diecezję automatycznie obejmował najstarszy kardynał-biskup, stając się jednocześnie dziekanem kolegium kardynalskiego i przenosząc jednocześnie z dotychczasowej diecezji suburbikarnej do Ostii.

W 1914 papież zmodyfikował tę zasadę. Jeśli dany kardynał-biskup stawał się dziekanem kolegium, zachowywał władzę w dotychczasowej diecezji sububikarnej, obejmując dodatkowo diecezję w Ostii. To tłumaczy, dlaczego na przykład w życiorysie obecnego dziekana kolegium, kard. Giovanni Battisty Re, znajdziemy informację, że jest on kardynałem-biskupem Ostii oraz Sabiny-Mirteto. Inna konsekwencja tej zmiany to ta, że odtąd grono kardynałów-biskupów, co logiczne, zmniejszyło się z siedmiu do sześciu – choć później wzrosło do dziewięciu, po wspomnianym już dołączeniu do grona kardynałów-biskupów – patriarchów kościołów wschodnich.

Paweł VI zmienił dotychczasową regułę określania dziekana kolegium kardynalskiego: regułę wieku zastąpiła reguła wyboru. Po śmierci lub ustąpieniu poprzednika, kardynałowie-biskupi wybierali spośród siebie nowego dziekana, a wybór akceptował papież. Franciszek dorzucił kolejną zasadę – wyboru dziekana kolegium dokonuje się nie dożywotnio (albo do ustąpienia), lecz na pięcioletnią kadencję z możliwością jej przedłużenia. 

Reklama

Tak właśnie stało się w styczniu tego roku. Z powodu sędziwego wieku, rezygnację z funkcji złożył dotychczasowy dziekan, kard. Angelo Sodano (ukończył 93 lata), a kardynałowie-biskupi po raz pierwszy w historii wybrali w styczniu spośród siebie jego następcę. Wybrany nowy dziekan, kard. Giovanni Battista Re, po raz pierwszy w historii pełni funkcję kadencyjnie. Kiedy upłynie kadencja, jedna albo dwie, przestanie więc być dziekanem i biskupem Ostii, pozostając tylko biskupem Sabiny-Mirteto.

Ale to nie ta reforma Franciszka jest ciekawa. W międzyczasie nastąpiła jeszcze inna.


ZOBACZ TEŻ:
Na najbliższy weekend papież zwołuje do Rzymu tych, którzy w przyszłości będą wybierali jego następcę. Trzynastu nominatom papież przydzieli w sobotę rzymskie kościoły, włączając ich do grona duchownych diecezji rzymskiej. Ma to swoją ważną przyczynę.

 

 


 

Co zmienił Paweł VI

Dziekanowi kolegium kardynalskiego tradycja wyznaczyła trzy główne zadania: przewodniczy on pogrzebowi zmarłego papieża, odprawia Mszę św. rozpoczynającą konklawe, podczas której wygłasza słynną homilię “De eligendo papa” i przewodniczy obradom konklawe. To on również w imieniu całego Kolegium kardynalskiego, gdy wyłoni się w końcu większość dwóch trzecich, prosi elekta o wyrażenie zgody: “Czy przyjmujesz twój kanoniczny wybór na Biskupa Rzymskiego?” A potem pyta: “Jakie imię przyjmujesz?” Dawniej – o czym było już wspomniane – dziekan kolegium i biskup Ostii miał jeszcze jedną kluczową funkcję – udzielał święceń biskupich nowo wybranemu papieżowi, jeśli nie był on jeszcze biskupem. Będzie tak znowu, gdy zdarzy się jeszcze kiedykolwiek w historii, że papieżem zostanie wybrany duchowny bez święceń biskupich, a teoretycznie jest to przecież możliwe.

Reforma Pawła VI odebrała dziekanom wiele z wymienionych tradycyjnych zadań. Pozwoliła bowiem na udział w konklawe tylko tym kardynałom, którzy nie ukończyli 80 lat.  

Od wprowadzenia reformy tylko raz zdarzyło się, by dziekan kolegium i biskup Ostii przewodniczył konklawe. Bowiem tylko raz od tamtej pory zdarzyło się, by dziekan kolegium w ogóle mógł wziąć w nim udział. Było to w 2005 roku, po śmierci Jana Pawła II. Dziekanem kolegium był wówczas kard. Joseph Ratzinger i to on, z racji swej funkcji, przewodniczył Mszy św. pogrzebowej Jana Pawła II, to on wygłosił homilię “De eligendo pontefice” na rozpoczęcie konklawe i przewodniczył później obradom w Kaplicy Sykstyńskiej. Jednak już nie on, lecz najstarszy spośród obecnych kardynałów-biskupów musiał podjąć się kolejnego zadania, czyli zwrócił się do elekta z pytaniem “Czy przyjmujesz wybór”, bo tym elektem, nowo wybranym papieżem, był właśnie on, Joseph Ratzinger. 

Natomiast podczas obu konklawe w 1978 oraz w 2013 roku dziekani kolegium byli wykluczeni z wyborów papieża. Przykład z ostatniego konklawe w 2013 roku: pracom przewodził wspomniany już kardynał Giovanni Battista Re, najstarszy wówczas spośród kardynałów-biskupów z prawem elekcji, ale Mszę św. rozpoczynającą konklawe odprawiał i homilię o wyborze papieża wygłosił dziekan, kard. Angelo Sodano.


ZOBACZ TEŻ:
Ten szczegół pozostaje na ogół nieznany: podczas konsystorza każdy nowo kreowany kardynał staje się kardynałem-diakonem albo kardynałem-prezbiterem. Kolegium kardynalskie dzieli się bowiem na grupy zwane stopniami, “ordini”: diakonów, prezbiterów oraz biskupów.

 


Niechciane skutki reformy

Dopiero teraz, po 50 latach, reforma Pawła VI ujawnia swoje pełne i czasem niezamierzone konsekwencje. Przede wszystkim spowodowała, że kolegium kardynalskie dzieli się na kardynałów elektorów i nieelektorów, a z biegiem lat, o dziwo, liczba kardynałów po obu stronach limitu 80 lat wyrównuje się. Dziś jest 128 kardynałów elektorów i aż 102 pozbawionych prawa wyboru papieża. 

Kluczowa dla naszego tematu jest inna konsekwencja. Każdy kardynał-biskup, choć przekracza 80 roku życia i traci prawo udziału w konklawe, zachowuje swój kościół suburbikarny. “Blokuje” tym samym możliwość powołania młodszych kardynałów-biskupów, mogących wziąć udział w konklawe. W efekcie, reforma Pawła VI zmniejszyła liczbę kardynałów-biskupów w konklawe. Przedtem mogli w nim uczestniczyć – i przeważnie uczestniczyli, jeśli nie wykluczyła ich np. choroba – wszyscy, czyli 7 (a od 1914 roku 6) kardynałów-biskupów. 

Popatrzmy, jak to wygląda od chwili, gdy obowiązuje limit wieku 80 lat. W obu wyborach papieża w 1978 uczestniczyło ich pięciu, w 2005 roku, po śmierci Jana Pawła II – pięciu, a w 2013 – zaledwie 4 kardynałów-biskupów, włączając w to przecież patriarchów. Reforma założyła, że dziekan kolegium nie musi przewodzić konklawe, dlatego konstytucje używają od tej pory nazewnictwa “najstarszy spośród obecnych na konklawe kardynałów-biskupów”. Ale nie przewidziała jednego: teoretycznie, na mocy obecnych przepisów, mogłoby się zdarzyć, że do Kaplicy Sykstyńskiej nie wszedłby żaden z kardynałów-biskupów. 

Jak rozwiązać ten problem? Okazało się, że został on rozwiązany dwa lata temu. 

Możliwości nie było wiele: należy poszerzyć grono kardynałów-biskupów. Ale jakie kościoły suburbikarne im przydzielić, skoro kardynałowie-biskupi, choć bez prawa elekcji, nadal żyją i zajmują te dotychczasowe? Pozostały dwa sposoby: albo poszerzyć listę kościołów przynależnych biskupom, dodając do tradycyjnych suburbikarnych sześciu diecezji inne, albo awansowanym kardynałom zachować obecne kościoły tytularne, trochę na zasadzie “opcji”.

Tak właśnie się stało. Ten przełom nastąpił 26 czerwca 2018, dokładnie wtedy, gdy kardynałem został Polak, kard. Konrad Krajewski. Byliśmy być może tak zainteresowani nominacją kolejnego kardynała z Polski, że umknęła nam wiadomość, że grono kardynałów-biskupów powiększyło się o cztery osoby. Tym bardziej nie dostrzegliśmy historycznej ciekawostki.


 

Więcej podobnych tekstów znajdziesz w CATOLICO – serwisie specjalnym, który zawiera pogłębione, eksperckie artykuły w formie analiz, raportów oraz podsumowań.

 

 


Pierwszy włączony do elitarnej grupy to kard. Leonadro Sandri, prefekt Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich. Najpierw był kardynałem-diakonem, z kościołem tytularnym świętych Biagio e Carlo ai Catinari, a na początku 2018 skorzystał z prawa opcji – stając się kardynałem prezbiterem z tym samym kościołem tytularnym. Ale na krótko, bo kilka miesięcy później Franciszek przeniósł go do elitarnej grupy kardynałów-biskupów – zachowując jego dotychczasowy kościół tytularny. Tego samego dnia i w ten sam sposób kardynałem-biskupem zostali kard. Marc Ouellet i kard. Pietro Parolin, i obaj zachowali te kościoły tytularne, które otrzymali wtedy, gdy zostawali kardynałami prezbiterami. Czwarty to kard. Fernando Filoni, wcześniej diakon, który zachował z kolei diakonię Nostra Signora di Coromoto in San Giovanni di Dio. Po raz pierwszy w historii żaden z nowo mianowanych kardynałów-biskupów nie objął – jak to było dotąd w tradycji – jednego z kościołów suburbikarnych. Bo wszystkie były zajęte.

To jedyny sposób zasilenia grona kardynałów-biskupów tak, by mniej więcej sześciu-siedmiu było obecnych na konklawe i by uniknąć ryzyka, że żaden biskup nie wchodzi do Kaplicy Sykstyńskiej, bo wszyscy przekroczyli 80 rok życia. Dzięki temu, gdyby konklawe odbywało się dziś, uczestniczyłoby w nim 7 spośród 14 kardynałów-biskupów. Chociaż znów obrad nie poprowadziłby dziekan kolegium.

Czy przyjmujesz?

Wróćmy do informacji z 1 maja, do nominacji dwóch kardynałów-biskupów. Pierwszy z nich, prefekt Kongregacji ds. Duchowieństwa Beniamino Stella, został biskupem tytularnym starożytnej diecezji Porto-Santa Rufina. To oczekiwane uzupełnienie wakatu po śmierci francuskiego kardynała Rogera Etchegaray’a we wrześniu ubiegłego roku, który od 1998 roku był kardynałem-biskupem przypisanym tytularnie właśnie diecezji Porto-Santa Rufina. Drugi z awansowanych, filipiński kardynał Luis Tagle, nie objął żadnej z diecezji suburbikarnych, wszystkie były “zajęte”. Franciszek powtórzył zatem zasadę, którą wprowadził dwa lata wcześniej. Zachował dla nowo mianowanego kardynała-biskupa tytulaturę kościoła św. Feliksa z Kantalicjo, tę samą, który jako kardynał-prezbiter Tagle objął w listopadzie 2012, w ostatnim konsystorzu zwołanym przez Benedykta XVI przed swoją abdykacją.

Jest jeszcze jeden wniosek płynący z dogłębnej analizy grona kardynałów-biskupów. Możemy się spodziewać, że już nieczęsto dziekan kolegium będzie przewodniczył wyborom papieża. Życząc wszystkim kardynałom przynajmniej tylu lat życia, na ile wskazuje obecna statystyka (średnia kardynałów nie-elektorów to niemal 90 lat!!!), a także biorąc pod uwagę bardzo wczesny wiek kard. Louisa Tagle, który w chwili awansu miał zaledwie 63 lata, podobnie zresztą jak kard. Pietro Parolin dwa lata wcześniej, można oszacować, że to oni mają największe szanse zostać w przyszłości “najstarszymi spośród kardynałów-biskupów”. Czyli de facto prowadzić konklawe i zwrócić się do właśnie wybranego z zapytaniem: “Czy przyjmujesz?”. 


REDAKCJA CATOLICO

Copyright © 2020 Catolico.pl. Wykorzystanie, kopiowanie i powielanie materiału wyłącznie za zgodą Redakcji.

Reklama

Dołącz do naszych darczyńców. Wesprzyj nas!

Najciekawsze artykuły

co tydzień w Twojej skrzynce mailowej

Raz w tygodniu otrzymasz przegląd najważniejszych artykułów ze Stacji7

SKLEP DOBROCI

Reklama

PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ

PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ
WIARA I MODLITWA
Wspieraj nas - złóż darowiznę