Dziewczyny biblijne. Hagar.

Niewolnica. Surogatka

Hagar – służąca Saraj mogła być nabyta podczas pobytu Abrama i Saraj w Egipcie (por. Rdz 12,16). Hebrajski termin sifha (por. Rdz 16,1.3.3.5.6.8) oznacza młodą niewolnicę, dziewicę. W interpretacji żydowskiej była ona córką faraona, daną Saraj do posług (Midrasz Genesis. Rabba. 45,1-2).

Saraj liczyła na to, że po swojemu zbuduje własną rodzinę. Działała pod wpływem impulsu, żalu, rozczarowania, nie potrafiła pogodzić się z koniecznością długiego oczekiwania i zaufania Bogu. Zauważa się bierność Abrama w tej kwestii. Żona Abrama wpadła na pomysł wynajęcia niewolnicy bądź służącej, która urodzi dziecko, i zostanie ono uznane za jej potomka jako prawowitej żony. Praktyka ta była obecna w starożytnych kulturach od III tysiąclecia przed Chr. Surogatka nie mogła stać się równą żonie, prawo zakazywało jej złego traktowania i sprzedaży (por. Kodeks Hammurabiego, Dokumenty z Nuzi).

Spodziewająca się dziecka Hagar zaczęła okazywać swej pani wyższość. Była nadal tylko służącą i gdy Saraj ją upokorzyła, Abram nie stanął w jej obronie. Bolesna sytuacja Hagar przypomina późniejsze losy Hebrajczyków w Egipcie (por. Rdz 16,6 i Wj 1,11.12) – z powodu upokorzenia ciężarna Hagar uciekła na pustynię, straciła dom. Saraj utraciła służącą, a Abram swoje dziecko i jego matkę.

Bóg usłyszał

Na pustyni czekała Hagar pewna śmierć. Przemierzała tę drogę, którą później kroczyć będzie Naród Wybrany po wyjściu z Egiptu (por. Wj 15,22). Bóg chciał naprawić zaistniałą sytuację i posłał do niej wysłannika, anioła. Zapowiedział on, że syn Hagar stanie się świadkiem miłosierdzia Boga (por. Rdz 16,11) i otrzyma imię Izmael, co oznacza „Bóg usłyszał”. Ukazał przez to tożsamość syna odrzuconej niewolnicy. Zgodnie z Jego zapowiedzią Izmael da początek wielkiemu narodowi, który będzie prowadził wędrowny, a nawet dziki tryb życia. Izmael będzie jak dziki osioł, ponad wszystko będzie cenił wolność, i to właśnie stanie się powodem jego ciągłych konfliktów (por. Rdz 16,12).

Hagar doświadczyła osobistego spotkania z Bogiem Jedynym, który widząc udrękę człowieka, ratuje go. Jej trudna sytuacja stała się przestrzenią doświadczenia Bożego wybawienia, osamotniona Hagar odnalazła swojego Zbawiciela. Lecz Bóg widzi nie tylko jej udrękę, ale również przyszłość. Po powrocie do domu Abrama Hagar, zgodnie z Bożą zapowiedzią, urodziła dziecko. Autor biblijny trzy razy podkreśla, że Hagar urodziła syna dla Abrama (por. Rdz 16,15-16), a przecież miało to być dziecko również Saraj…

Znów pustynia

W międzyczasie Bóg ponawia przymierze z Abramem i Saraj, nadaje im imiona: Abraham i Sara. Po czternastu latach od narodzin Izmaela Sara także urodziła dziecko, Izaaka „syna obietnicy”. Biblia nie mówi o tym, jak dotąd układały się relacje między Sarą i Hagar. Księga Rodzaju wspomina o obrzezaniu Izmaela, który wciąż był jedynym synem Abrahama (por. 17,25). Rok po tym wydarzeniu urodził się Izaak (Rdz 21,1-3). Po trzech latach od urodzenia dziecka nastąpił ważny moment odłączenia Izaaka od piersi matki. Z tej okazji Abraham urządził wielką ucztę, Izaak został wskazany jako jego dziedzic. Odżyła jednak animozja Sary wobec Hagar. Sara obserwowała swojego syna wychowującego się z Izmaelem. I co zauważyła? Czy Izmael naśmiewał się z Izaaka, czy może po prostu się bawili? (zob. Rdz 21,9). Być może relacja chłopców była jedynie zabawą, grą, a może Izmael chciał jednak odgrywać rolę dziedzica Abrahama? Sara znów działa impulsywnie – wymusza na Abrahamie odesłanie Hagar i Izmaela. Jej słowa są pełne lęku i pogardy: Wypędź tę niewolnicę i jej syna, bo nie będzie dziedziczyć syn tej niewolnicy z moim synem Izaakiem (Rdz 21,10). Abraham z bólem odbiera słowa żony, przecież chodzi tu o jego dziecko.

Hagar ponownie znalazła się na pustyni. Wyczerpują się jej zapasy chleba i wody, co zwiastuje śmierć. Czy to sprawiedliwe? Stając się matką Izraela, Hagar wzięła na siebie konsekwencje decyzji Sary i Abrahama. Teraz spotyka ją kolejna próba. Pozbawiona wszystkiego ma oglądać śmierć dziecka, a potem czekać na własną. Bóg słyszy twarde żądanie Sary, widzi sytuację Hagar i ponownie interweniuje – postanawia stworzyć nową przestrzeń życia dla Hagar. Nie wycofuje się jednak z obietnicy danej Abrahamowi: rozmnożę twoje potomstwo (Rdz 16,10). Ma plan co do Izmaela, ale również swoje zamierzenia względem Izaaka.

Bóg jej nadzieją

Bóg usłyszał płacz chłopca (Rdz 21,17) – te słowa pojawiły się dwukrotnie. Wypowiada je autor biblijny, a następnie wysłany przez Boga anioł. Hagar poznała Boga, który widział jej upokorzenie (por. Rdz 16,13) i przyszedł z pomocą. Teraz znów doświadcza Boga i Jego troski. Jęk i płacz stają się jej najgłębszą modlitwą. Bóg je słyszy i sprawia, że Hagar dostrzega źródło na pustyni, zauważa nadzieję i życie tam, gdzie ich brakuje. W życiu tej kobiety rozpoczyna się nowa historia. Jej nadzieją jest Bóg, który jest przy niej, prowadzi ją i jej syna, a ona współdziała z Nim. Z czasem Hagar znajduje dla syna żonę, aby według Bożej obietnicy mógł stać się ojcem wielkiego narodu. Z epilogu dowiadujemy się, że Izmael dał początek dwunastu narodom i dożył sędziwego wieku (por. Rdz 25,12-18). Jest to świadectwo nieustannej opieki Boga i Jego błogosławieństwa.

Co nam pokazuje ta historia? Życie to mieszanka wiary i wątpliwości, radości i zazdrości, miłości i nienawiści. U Boga żaden człowiek nie zostaje wykluczony – Izmael też jest synem Abrahama. Jego przyjście na świat może być odczytane jako ludzkie rozwiązanie problemu bezdzietności Abrahama i Sary, lecz jeszcze wyraźniej podkreśla szczególne wybranie Izaaka. Obecność Izmaela w historii Zbawienia może nadać jej nowych odcieni, trochę ją skomplikować, ale na pewno jej nie zmieni. Ta historia jednocześnie uczy nas, że cała ludzkość została powołana do zbawienia, choć Bóg każdego prowadzi własnymi drogami.